Nizamülmülk kimdir

Nizamülmülk kimdir, Nizamülmülk, Büyük Selçuklu devletinin bir veziri olup siyasetname ismini verdiği öğütleri yazmıştır.

Nizamülmülk, 10 Nisan 1018 tarihinde Tus, İran‘da doğmuştur. Gerçek adı Ebu Ali Kıvamuddin Hasan bin Ali bin İshak et-Tûsî’dir. Varlıklı olan babası sayesinde iki kardeşi ile birlikte, devrin en iyi şartları içinde yetiştirildi. Daha 11-12 yaşlarında Kur’an-ı Kerim‘i ezberlemiştir. Devlet işleri ve siyaset ilgisini çektikten sonra Horasan bölgesini dolaşmış ve burada bazı devlet adamlarının himayesine girmiştir.

Tus şehrinde, şehrin Gazne devleti idaresinde bulunduğu bir eliler için yapmaya başlamış 1059 yılında Horasan Valisi olarak görevde bulunmuştur. 1063 yılında ise Selçuklular devletinde Alp Arslan‘ın Belh valisinin yanında çalışmaya devam etmiştir. 1064 yılında Büyük Selçuklu devletinde vezir olarak atanan Nizamülmük, hem Alp Arslan hem de Melikşah döneminde görevlerde bulunmuştur.

Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan “Nizamülmülk” ismi Abbası halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi.

Nizâmülmülk, vezir olduğu 1064‘ten, şehit edildiği 1092 senesine kadar aralıksız yirmi dokuz sene Büyük Selçuklu Devletine, tam bir dirâyet ve adâletle hizmet etmiştir. Vazifeli olduğu için katılamadığı Malazgirt Meydan Muhârebesi hâriç, bü bulunmuştur.

Sultan Alp Arslan‘ın ölümüyle veliaht Melikşah‘ın tahta geçmesini sağlayıp, nizam ve âsâyişin korunmasında başarılı olmuştur. Sultan Melikşah’a muhâlefet eden veya başkaldıran Selçuklu prenslerinin itâat altına alınmasında büyük hizmetleri geçmiştir. Sultan Melikşah, devletin idâresinde ona çok büyük ve geniş yetkiler vermiştir. Nizâmülmülk‘ün akıllı, tedbirli ve adâletli idâresi sâyesinde de, Melikşah‘ın saltanatı, aynı zamanda Büyük Selçuklu Devletinin de en parlak ve en şanlı devri olmuştur.

Selçuklu sultanı Alp Arslan‘ın oğlu Melikşah, bütün devlet işlerini Nizamülmülk‘e havale edip ona Atabek ünvanını vermişti.

Nizâmülmülk’ün Selçuklu Devletindeki bütün düzenleme ve değişiklikleri ciddî bir şekilde tetkik eden, devlet idâresinde kendi görüşlerini, icrâatını ve bunların gerekçelerini gelecek nesillere intikal ettirmek maksadıyla Fârisi olarak yazdığı Siyâsetnâme isimli eseri, bugün siyâset ilmiyle uğraşanların el kitapları arasında sayılmaktadır.

Siyâsetnâme’de Türk-İslâm devletlerinin idârî, mâlî, siyâsî, askerî, sosyal ve kültürel yönlerini incelemektedir. Tam doğru metin ve ilâvesiz nüshası, İstanbul‘da Süleymâniye Kütüphânesi, Molla Çelebi kısmında 114 numarada mevcuttur. Siyâsetnâme, birçok dillere tercüme edilerek, yayınlanmıştır.

Nizamülmülk, 14 Ekim 1092 tarihinde Nihavend, İran’da 74 yaşında iken bir Haşhaşi tarafından zehirli bir hançer ile öldürülmüştür.

Nizamülmülk’ün mezarı, bugün İran‘ın İsfahan kentinin kenar mahallerinden birinde, Sultan Melikşah ile birlikte ve Selçuklu ailesinden pek çok isimle birlikte mütevazı bir türbede bulunmakta ve Hoca Nizamülmülk olarak bilinmektedir.

Nizamülmülk’ün yaptırdığı Bağdat Medresesi ve diğer medreseler (ki bunlar o zamanın en büyük üniversiteleriydi) dünyanın ilk üniversiteleri sayılmaktadır. Gazali‘nin müderris olduğu Nişâbur Medresesi, Herat Medresesi, İsfehan Medresesi, Merv Medresesi, Taberistan Medresesi, Rey Medresesi, Fusenc Medresesi, Haleb Medresesi ve Musul Medresesi. Bu medreselerde umumiyetle, Arabca, Edebiyat, Kelâm, Tarih, Hendese, Polemik, Mantık, Astronomi, Riyazât, Fıkıh, Hadis, Usul ve Tefsir gibi ilimler okutuluyordu.

Kitapları :
Siyâsetnâme

Nizamülmülk, Merv bölgesinin yönetimine kendi oğlu olan Osman’ı tayin etmiş, fakat bunu kabul etmeyen sultan bölgeye kendi adamı olan Kodan’ı şıhne olarak tayin etmiştir. Babasına güvenen Osman, sultanın adamı olan Kodan’ı hapse attırınca Melikşah, Nizam-ül Mülk’ün haddini aştığını düşünmüş ve ona mektup yazmıştır.

İkili arasındaki mektuplaşma şu şekilde gerçekleşmiştir;

Melikşah:
“Eğer saltanatta ve mülkünde ortağım isen bunun da bir hükmü ve kuralı vardır. Fakat benim emrimde isen o taktirde bunların şartlarına uymalısın, oğullarından her biri büyük bir ülkeyi istila etti ve büyük bir eyalete vali oldular. Bununhale ettiler. Önünde vezirlik alameti divitinin kaldırılmasını ve başından sarığının alınmasını ister misin?”

Nizamülmülk:
Eğer o (Sultan) benim saltanatta ve mülkünde ortağım olduğunu bilmiyor idiyse bilsin. Bugün bulunduğu makama benim fikir ve önlemlerimle geldi. Babasının öldüğü gün işleri asıl idare ettiğimi ve ona isyan edenleri nasıl cezalandırdığımı hatırlamaz mıdır? O zaman bana sımsıkı sarılır ve muhalefet etmezdi. Ne zaman işleri yoluna koydum, düzeni sağladım, herkesi ona itaat ettirdim, yakın ve uzak şehirleri fethettim. İşte o zaman işlemediğim günahları bana yükledi, hakkımda ki ihbarları işitir oldu, benim adıma ona söyleyiniz ki; başında ki o tacın varlığı bu divite bağlıdır, bu ikisinin iş birliği ve ittifakı istenilen her şeyin bağı ve her türlü ganimetin sebebidir. Bu divitin kapağını kapatırsam onun tacı da yok olur. Eğer bir değişiklik ve tedbire karar verdiyse önce gerekli önlemleri alsın, kapıyı çalmadan önce başına gelecekleri düşünsün ve dikkatli olsun.