Adnan Ötüken kimdir, Türk Millî Kütüphanesi’nin kurucularındandır.
Adnan Ötüken, 1911 yılında Manastır’da doğmuştur. Tam adı Adnan Cahit Ötüken’dir. Babası Doktor Binbaşı Ali Naşit Bey, annesi Manastırlı avukat Yusuf Efendi’nin kızı Lütfiye Hanım’dır. 7 yaşında iken babası I. Cihan Harbi dolayısıyla gönderildiği Kafkasya cephesinde şehit düşen Tabib Binbaşı Ali Naşit Beğ idi. Babası ölünce İstanbul’a taşındılar. Kadıköy Osmangazi Numune Mektebinde okuduktan sonra 1928 yılında Kadıköy Orta Mektebinden mezun oldu. 1931 yılında da İstanbul Lisesi’ni bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji ve Fransızca bölümlerinden 1935 yılında mezun oldu.
Üniverslerde edebiyat öğretmenliği Almanya‘da öğrenci iken de Cumhuriyet gazetesi muhabirliği yaptı.
Adnan Ötüken, üniversiteyi bitirdiği 1935 yılında, Prof. Helmutt Ritter başkanlığında oluşturulan Kütüphaneler Tasnif Komisyonu’nun kâtipliğine atandı ve orada dokuz ay çalıştı. Edebiyat öğretmeni olarak Yozgat Lisesi’ne atandığı 1936 yılında ise, açılan sınavı kazanarak, kütüphanecilik eğitimi almak üzere, Avrupa’ya gönderildi. Onun Kütüphaneler Tasnif Komisyonu’ndaki göreve atanmasında iyi yabancı dil (Fransızca) bilmesinin ve Edebiyat Fakültesi Türkiyat Bölümünde, bitirme tezi konusu olarak seçtiği “Atasözleri”ni derlemek için birçok İstanbul kütüphanesinde çalışmış ve oralarda tanınmış olmasının payı büyük olsa gerektir.
Adnan Ötüken, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında Batılı ülkelerin kütüphanecilik deneyimlerinden yararlanmak ve kütüphanecilik eğitimi görmek üzere 1936 yılında Avrupaasında yer aldı ve kütüphanecilik öğrenimi için Almanya’ya gönderildi ve Berlin Devlet Kütüphanesi’nde dört yıl kütüphanecilik eğitimi gördü. Ayrıca Leipzig Deutsche Bücherei ve öbür Alman kütüphanelerindeki meslek uygulamalarına katılarak bilgi ve görgüsünü geliştirdi. 1939 yılının Haziran ayında Almanya’dan dönünce İstanbul Edebiyat Fakültesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü asistanlığına atandı. Üç ay sonra askere gitti ve iki yıl süren yedek subaylık hizmetinden sonra, asistanlığa dönmedi. 1 Ekim 1941 tarihinde Maarif Vekâleti Neşriyat Müdürlüğü’ne atandı. Yoğun bir yayıncılık etkinliği içine girdiği bu görevde büyük başarılar göstererek beş buçuk yıl çalıştı.
Millî Kütüphane’yi kurma çalışmalarının ilk adımını da orada attı. Bu amaçla oluşturduğu “Millî Kütüphane Hazırlık Bürosu”nda yoğunlaşabilmek için, kendisini 21 Aralık 1946 tarihinde başında bulunduğu müdürlüğe bağlı bir şube müdürlüğü’ne atattırarak, Maarif V. Neşriyat Müdürlüğü’nü bıraktı ve Bakanın izni ile aynı bakanlıkta, resmîliği bulunmayan bir “Büro”nun “şef”i olarak çalışmağa başladı.
Adnan Ötüken’in yoğun çalılmaları ile Millî Kütüphane, 16 Ağustos 1948 günü Türk toplumunun hizmetine açıldı ve 29 Mart 1950 tarihinde çıkan ‘kuruluş Kanunu’ ile de resmîlik kazandı.
Adnan Ötüken, 1946-1957 yılları arasında milli kütüphane müdürlüğü yaptı. 1957 yılında Kültür Ataşesi ve Öğrenci müfettişi olarak gittiği Almanya’dan 1960 yılında dönünce aynı göreve yeniden atandı. 8 Nisan 1965 tarihinde ilk Kültür Müsteşarı oldu. Adnan Ötüken, ilki 11 yıl, ikincisi 5 yıl olmak üzere 16 yıl milli kütüphane müdürlüğü yaptı.
3 Ağustos 1967 tarihinde Ankara Yüksek Öğretmen Okulu’na edebiyat öğretmeni olarak atandı. Bir ara Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu’nda da dersler verdi.
1960 yılında ek görevli olarak başladığı Ankara Namık Kemal Orta Okulu Almanca öğretmenliğini de, emekli olduğu 1971 yılına kadar sürdürdü.
1942 yılında kütüphanecilik konusundaki ilk kurs niteliğinde eğitimi Ankara’da başlatmıştır. 1954-1955 öğretim yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi’ne bağlı Kütüphanecilik Enstitüsü kurulmasına öncelik etti ve ilk yarıyılında derslerin büyük bölümünü tek başına verdi. 1964 yılında İstanbul Üniversitesi’nin kütüphaneciliği lisans düzeyinde eğitime başlamasında öncülerden oldu.
1949 yılında kurulan Türk Kütüphaneciler Derneği’nin kuruluşunda da önemli rol oynadı ve ilki 1952 yılında yayımlanan “Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni’nin” editörlüğünü yaptı.
1942-1957 yılları arasında Ankara Radyosunda “Kitap Saati” adlı programını hazırlayıp sunmuştur. Ötüken’in “Kütüphaneciliğimiz İçin” ve “Dünya Edebiyatından Tercümeler Klasikler Bibliyografyası 1940-1950” adlı kitapları bulunmaktadır.
Adnan Ötüken, 1971 yılında emekli oldu ve bir yıl sonra 1972‘de kalp krizinden vefat etti. Ölümünden sonra adına Ankara Kızılay’da bulunan Milli Kütüphane’nin adı “Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi” olarak değiştirildi.
Adnan Ötüken, 1936 yılında öğretmen Sabiha Aybar ile evlendi. 1940 yılında ilk kızı Deniz, 1945 yılındaysa ikinci kızı Yıldız dünyaya gelir.
Adnan Ötüken, 2 Mart 1972 tarihinde İstanbul’da 61 yaşında kalp krizi sonucu ölmüştür.
Kitapları :
1979 – Kütüphaneciliğimiz İçin
1968 – Türk Dilinin Başına Gelenler
1968 – TRT İçin Türkçe Dersleri
1949 – Dünya Edebiyatından Tercümeler Klasikler Bibliyografyası 1940-1948
1947 – İstanbul Üniversitesi Yayınları Bibliyografyası 1933-1945 (Türker Acaroğlu ile
1946 – Seçme Eserler Bibliyografyası 1942-1945
1941 – Üniversite Yayınları Bibliyografyası
1940 – Bibliyotek Bilgisi ve Bibliyografi.
