Filippo Brunelleschi kimdir, İtalyan rönesans temsilcilerinden olan Filippo Brunelleschi, yapılarında Roma mimarisinde görülen kubbe, kemer, sütun gibi mimari öğeleri kullanmıştır.
Filippo Brunelleschi, 1377 yılında Giuliana Spini ve Brunellesco di Lippo’nun oğlu olarak babasının noterlik yaptığı İtalya‘da Floransa şehrinde doğmuştur. Okumayı yazmayı ve hesap yapmayı öğrendikten sonra gençliğinde kuyumculuk eğitimi almıştı ve orta yaşına kadar mimariye yönelmedi. Ailesi, babasının noterlik mesleğini ya da dede mesleği olan cerrahlığı tercih edeceğini düşünürken; Flippo kuyumcunun yanında çırak olarak çalışmaya başladı. O zamanlar sanatçı olmak isteyenler işe kuyumculukla başlarlardı. Filippo da kuyumculuktan sonra heykel sanatında kendini oldukça geliştirdi. 1398 yılında Arte de’la seta’ya / ipekçiler loncasına kabul edildi. Pistoia’da bir kuyumcunun yanında çalışmaya başladı, Pistoia di San Jacopo Kilisesi’nin gümüş sunağını yaptı.
1400’de peygamberlerin, havarilerin ve Saint Augustine’in heykellerini yaptı.
Filippo Brunelleschi’nin tasarladığı binalar (kiliseler, şapeller ve terk edilmiş bebekler için bakım yurdu) İtalyan mimarisi için yenilikçi sayılabilecek hoş orantılara sahipti. Günümüzde hala kullanılan, perspektif kullanarak çizim yapma sistemini geliştirdi. Floransa Katedrali için, Antik Roma’dan beri inşa edilecek en büyük kubbeyi tasarlamakla da görevlendirildi.
Pistoia di San Jacopo Kilisesi’nin sunağını yapan Filippo Brunelleschi; 1401 yılında Floransa Vaftizhanesi’nin kapının tasarlanması planını haber alınca Pistoia’dan Floransa’ya geldi ve yarışma için çalışmalara başladı. Yarışma için katılanlara bir yıl süre tanındı. Çünkü bronz işçiliği kolay değildi.
Yarışmada katedral inşaatının baş mimarı Lorenzo Ghiberti de bulunmaktaydı. Lorenzo Ghiberti jüri üyelerine olan yakınlığı sayesinde oerini alıyordu. Yaptıkları yorumlar neticesinde de çalışmalarını ona göre düzeltmekteydi. Bartolucci De Michele de Lorenzo Ghiberti‘ye vernikleme ve parlatma işlerinde yardımcı oluyordu. Bunun yanı sıra Filippo Brunelleschi çalışmalarını tek başına gizlilik içinde sürdürüyordu. Endişesi; desenlerinin çalınması veya zarar görmesiydi.
Yarışmanın sonuçlanmasıyla Filippo Brunelleschi’nin çalışması dramatik ve düşündürücü bulunurken Ghiberti’nin çalışması zarif ne narin bulundu. Jüri üyelerinin karar verememesi iki mimarın birlikte çalışması fikrini ortaya çıkardı. Ancak Filippo Brunelleschi özgüvenli ve kibirli yapısıyla bunu kabul etmeyerek yarışmadan çekildi. Böylelikle Ghiberti’nin önerisi birinci oldu.
Lorenzo Ghiberti bronz kapı imalatı yaparken 1401 yılında Filippo Brunelleschi ise Donatello ile birlikte Roma‘ya giderek antik çağ yapılarını inceledi. Yapıların rölövelerini alıp açıklık, yükseklik gibi teknik çözümleri sundu. Mimaride antik çağın verileriyle birlikte teknik çözümler sunan Filippo, Rönesans akımının ilk büyük ustası, perspektif tekniğinde optik hilelerde de kendini kanıtlamış bir mimardı.
İki yıl sonra Floransa‘ya döndüğünde, gotik bir anlayışta başlamış olan Santa Maria del Fiore kilisesinin yapımını tamamlayarak, büyük bir yenilikçi olduğunu herkese kabul ettirdi: Kilisenin sekizgen bir kubbe kasnağı üstüne oturan kubbesini yaparken, Eskiçağ mimarlığından ve kendi koyduğu ilkelerinden yararlanmıştı.
Santa Maria del Fiore’den sonra yaptığı, yeni bir kilise örneği oluşturulan yapıtların (kare planlı küçük bir yapı olan San Lorenzo kilisesi, merkez planlı San Spirito kilisesi ve Santa Maria degli angeli yapısı: bazilika planlı San Lorenzo kilisesi) tümünde aynı özellikler, aynı aydınlık ve özlü düzenleme, düzlemlerin ve kütlelerin aynı dengeli dağılımı ve birbiriyle boğulmayan aynı hacimler gözlenir. Bütün bu yapıtlarda, uzamın düzenlenmesi, sanatçının çeşitli mimarlık öğeleri ile yapının bütünü arasındaki orantılara uyumlu bir ritim elde etmek için gerekli matematiksel bağıntıların mantığı üstüne kurulu kişisel üslup anlayışına uygun olarak gelişmiştir.
Filippo Bruneleschi antik çağ yapıları ile ilgili araştırmalarını Donatello ile birlikte yapmış bu sayede arkadaşlıkları kurulmuştur. Donatello; yarışmaya maket yapan Flippo’nun danışmanlığını yapmıştır. Yarışma sonrasında maketlerin seyirciyle buluşması ve hayranlık içinde incelenmesi, Filippo’nun hayatını anlatan Giorgio Vasari tarafından detaylı ele alınmıştır.
Giorgio Vasari; yazılarında bir zaman sonra Flippo Bruneleschi’den olumsuz bir şekilde bahsedildiğini yazar. Bunun nedeni ise Flippo’nun o zamana kadar düşünülmemiş ve denenmemiş kalıpsız kubbe tasarımıdır. Başta ön yargıyla bakılsa da bir aylık incelemenin sonunda bu fikir benimsenmiş ve uygulamaya koyulmuştur.
1433’de Antik Çağ yapıları üstündeki incelemelerini sürdürmek amacıyla ikinci kez Roma‘ya gitti.
1418 yılında Floransa Katedrali’nin kubbesi için bir yarışma açıldı. Brunelleschi bir model sundu, ama bu model jüri tarafinin değerini San Jacopo Sopr’Arno’da kemersiz bir kubbeli kapella inşa ederek kanıtladı ve sonunda 1426’ya doğru Lorenzo Ghiberti‘yle birlikte Santa Maria del Fiore şantiyesinin yönetiminin başına geçti. Kubbenin yapımına, 1420’de başlandı ve bu arada Brunelleschi’den Ipekçiler Loncası, Yetimler Yurdu’nu inşa etmesi istendi. Terk edilmiş çocukların barınması için yaptırılan bu bina, 1445’te açıldı.
Floransa evlerinden esinlenen Brunelleschi, geniş bir alan boyunca bir manastırı, bir kiliseyi ve bir yatakhaneyi kapsayan yapılar topluluğuna açılan ve Korintos üslubunun uygulanmasının sonucu olan bir kemeraltı yaptı. Bu yapıda taşıyıcı bölümler sertliği dolayısıyla yekpare sütunların yapımına elverişli olan koyu gri bir taşın kullanılmasıyla güzel bir görünüm kazanmıştı ve bu yekpare sütunlar, kemerler ve kemer başlıklarıyla birlikte beyaz sıvalı duvarın üzerinde belirgin bir biçimde yer alıyordu. Brunellesehi, aynı usulü, daha sonra birçok kere yeniden kullanacaktı. Bu kemeraltını inşa ederken, Brunelleachi, binanın önünde yer alan alanı da düşünmüştü. Alan, Antonio da Sangallo ve Baceio d’Agnolo tarafından yapılacak Servitea de Marie evinin kemeraltıyla çevrilecek ve üçüncü kenarı da Michelozzo‘nun yaptığı Santa Annunziata Kilisesi’nin sıra kemerleriyle sınırlanacaktı.
Brunelleschi 1421’de, Medicilerin kilisesi San Lorenzo için bir kapella yapmaya başladı ve bu kapella, 1521’de Michelangelo Buonarroti tarafından yapılan Yeni Sactiatia sonra Eski Sacristia diye adlandırıldı. Bu, Brunellesehi’nin, daha sonra yapılan eklemelerle en az değişikliğe uğramış olan ve Rönesans’ın da merkezi planlı ilk yapısıdır. Bu yapıyı, tonozları bingilere (pandantiflere) dayanan yarım küre bir kubbeyle örtülmüş, küp şeklinde tasarlamıştı. Brunelleschi, 1425’te yapımına giriştiği San Lorenzo Kilisesi için de üç sahınlı bir bazilika planını uygulamıştı. Ortadaki sahının ahşap bir tavan teknesi ve büyük pencereleri vardı. Tonozlu yan sahınlara yuvarlak pencerelerle aydınlanıyordu. Bir beşik tonozla kaplanmış olan kapellalar, dört köşe direkler arasında yayılıyorlardı.
Brunellesehi’nin ilk biyografisini yazan Antonio Manetti (1423-1497), ilginç hikayeler anlatır ve sanatçıyı över. Giorgio Vasari de benzer düşüncedeydi.
Brunelleschi’nin 1404 ile 1406 arasında Donatello‘yla birlikte Roma‘da bulunduğu ve 1417’ye doğru bu şehre yeniden geldiği ve orada, pratik inşa kuralları öğrenmek için Antikçağ yapılarını incelediği sanılıyor. Ama bu yapıları kopya etmek gibi bir davranışa düşmeyen Brunellesehi, onların üslup özelliklerini, ölçülere ve uyumlu oranlara dayanan bir organik bütün olarak düşündüğü yapı tasarımına uyarlamaya yöneldi. Antikçağ mimarisi konusundaki bilgilerini, Toscana’daki roman anıdarıodan da edinmiş olabilir (Floransa’da bulunan ve Santa Maria del Fiore’nin ışık bacasını yaparken esinlendiği San Miniato Sacristia, bunun bir örneğidir).
Ün salmış ve saygı kazanmış bir kimse olduğu halde (mezarı Santa Maria del Fiore’dedir ve üzerinde bir yazıt da vardır) Brunelleschi, projelerini ve özellikle katedralin kubbesine ilişkin projesini kabul ettirmek için mücadele etmek zorunda kaldı.
Flippo Bruneleschi; yenilik yanlısı ve denemekten çekinmeyip bütün riskleri göz önüne alarak dünyanın en büyük en geniş ve en inanılmaz kalıpsız kubbesini yaptı. Brunelschi, bütün erken Rönesans mimarları gibi yapılarında; mekanın açık seçik algılanabilir olmasına, belirgin sınırlarla birbirlerinden ayrılmalarına, alt mekanların da ana mekan içinde belli bir oran ve ölçülerle bütünlük oluşturmasına özen göstermiştir. Matematik ve geometri disipliniyle yapılarını biçimlendirerek ideal bir dünya arayan Rönesans mimarlarında, o dönemde resimde görülen perspektifin mimari yapılarda da kullanılması etkili olmuştur.
Mart 1446’da kubbe fenerinin ilk taşının yerine konma seremonisini gören Flippo Bruneleschi ani bir rahatsızlık sonucu hayata gözelerini yumdu. Flippo’nun zamanında yeterince anlaşılamamış olması ve değerinin bilinmemesi onun bu hayattan varlıksız bir sanatçı olarak ayrılmasına neden oldu.
Filippo Brunelleschi, 15 Nisan 1446 tarihinde Floransa, İtalya‘da 69 yaşında ölmüştür.
Başlıca Eserleri:
Heykeller ve kuyumculuk işleri :
• 1400 San Jacopo’nun la Porta della Mandorla Meryem’e müjde sunak arkalığının ve tasvirler grubunun altın heykelcikleri (Pistoia)
• 1402 İshak’ın Kurban Edilişi; Vaftizhane’nin ikinci kapısı için açılan yarışmaya sunulan yaldızlı bronz pano
• 1409 kal, Haç, Gondi Kapellası Santa Maria Novella
Mimari eserleri:
• 1409 Apollonio Lapi’nin evinin düzenlenmesi
• 1418 Schiatts Ridolfi Kapellaas; San Jacopo Kilisesi; Santa Felicita’daki Barbodor Kapellası
• 1418-1446 Santa Maria del Fiore’nin kubbesi ve ışık bacası
• 1419-1445 Yetimler Yurdu
• 1421-1428 San Lorenzo’nun Eski Sacristia’sı
• 1425-1460 San Lorenzo Kilisesi
• 1429-1460 Santa Croce Manastırı’ndaki Pazzi Kapellası
• 1434 Santa Maria degli Angeli dua yeri
• 1436-1480 Santo Spirito Kilisesi.
