Gerolamo Cardano kimdir, Matematikçi, fizikçi, astrolog ve hekim
Latince yazılmış ilk eksiksiz cebir kitabı olan Ars Magna’yı (Büyük Sanat) yazdı.
Gerolamo Cardano, 24 Eylül 1501 tarihinde Pavia, İtalya‘da avukat Fazio Cardano’nun gayri meşru oğlu olarak doğmuştur. Babası Leonardo da Vinci‘nin arkadaşı idi. Annesinin adı Chiara’dır. Annesi ile babası daha sonraki yıllarda evlendiler. Ancak bu evlilik Cardano’ya pek yaramadı, çocukluğu boyunca durmadan dayak yedi. Sağlıksız ve hastalıklı büyüdü. Cardano matematiği babasından öğrendi. Delikanlı olduğunda üniversitede babasının asistanlığını yaptı. Ama Cardano’nun hayalleri çok daha yüksekteydi; hayatı boyunca babasının asistanı olarak kalmak istemiyordu, akademik bir kariyer düşlüyordu. Babasını ikna etmesi pek kolay olmadı, ama başardı. Israrlara karşın babası gibi hukuk okumadı. 1520’de babasının da okuduğu Pavia Üniversitesi‘ne Tıp Fakültesi’ne girdi.
Yukardaki portresinden de anlaşılacağı üzere, dik kafalı, inatçı ve tuttuğunu koparan biriydi. Ters bir karakterinin olduğu belli. Özellikle dilinin kemiği yoktu. Özyaşam öyküsünde (De vita propria liber, Hayatımın Kitabı) şöyle yazmıştır: Kusurlarımın açık farkla birincisi ve en öne çıkanı, beni dinleyenlerin kulaklarına en nahoş geleceğini bildiğim sözleri en önce söyleme alışkanlığım ve bu alışkanlıktaki ısrarımdır. Bunun ayrımındayım elbette, ama gene de bilerek sürdürüyorum bu alışkanlığımı, bana ne kadar çok düşman kazandırırsa kazandırsın.
Savaş yüzünden okul kapanınca eğitimini tamamlamak üzere Padua Üniversitesi‘ne geçti. Taşınmadan kısa bir süre sonra babası öldü.
Babasından miras kalan parayı çarçur ettikten sonra kumara yönelir. Herkesten daha iyi bildiği olasılık kuramı sayesinde kâğıt ve zar oyunlarında oldukça başarılıydı, satranç da oynardı. Kumar çevresi pek tekin değildi tahmin edildiği gibi. Bu yüzden yanında hep bir bıçak taşırdı. Bir defasında, hile yaptığına inandığı bir oyuncunun yüzünü yaraladı bıçağıyla. Sonunda kumar bir alışkanlık olur. Çok para ve zaman kaybeder kumar masalarında, ünü lekelenir. Ama bir biçimde kumarbazlıkta kazandığı deneyim ve hüneri değerlendirmiş, 1560’ta 1663’te yayımlanacak olan 15 sayfalık bir tür “kumarbazın kılavuzu”nu yazıp o zamana dek Avrupa‘da bilinmeyen olasılık kuramını bulmuştur; hatta Pierre de Fermat ve Blaise Pascal‘in yıllar sonra bulacaklarını daha o zamanlar bulmuştur. Kitapçığın bir bölümü nasıl hile yapılacağına ayrılmıştır!
Tıp doktorasını 1525 yılında 24 yaşındayken aldıktan sonra Milano‘da doktorluk mesleğini icra edebilmek için Milano Doktorlar Koleji’ne başvurur. Ancak, olağanüstü başarılı bir öğrenci olmasına karşın, zor kişiliği, uzlaşmayı reddeden kafa yapısı ve sonuçlarını düşünmeden kullandığı sert dili yüzünden üyeliğine karşı çıkılır. Gayrımeşru çocuk olduğu anlaşılınca üyeliğinin reddedilmesi çok daha kolay olur – yasalar öyledir − ve Kolej’e kabul edilmez.
Gerolamo Cardano, bir arkadaşının tavsiyesiyle Padua‘dan 15 km uzaktaki Sacco köyüne taşınır. Orada, küçük bir muayenehane kurar. 1531 yılında yöreden bir kızla Lucia’yla evlenir. Kazandığı para iki kişilik bir aile için yeterli olmayınca Milano yakınlarında Gallarate’ye taşınırlar. Tekrar Kolej’e başvurur, üyeliği gene reddedilir. Doktorluk yapamayınca kumara yönelir, ama aradığını bulamaz bu kez. Önce karısının mücevherlerini, sonra da ev eşyalarını satar. Kötü talihini değiştirmek için Milano’ya taşınırlar, ama bu daha da kötü olur, yoksullar evine sığınacak kadar aç kalırlar. Neyse ki bir süre sonra, aynen bir zamanlar babası gibi, Piatti Vakfı’nda matematik öğretmenliğine kabul edilir. Öğretmenlik dışında Cardano’nun artık bol bol boş zamanı vardır. Kolej’e kabul edilmediğinden doktorluk mesleğini icra etmesine yasalar izin vermez ama o gene de bildiğini okuyup hasta kabul eder. Birkaç mucizevi tedaviden sonra ünlenir. O kadar ki, kendisini kabul etmeyen Kolej’e bağlı doktorlar bile iyileşmek için Cardano’ya başvururlar.
Bu sayede Kolej’e girebilmesine yardımcı olabilecek, toplumda saygın bir yeri olan hastalarının desteğini kazanmıştır. Ancak Cardano Kolej’e çok kızgındır. Kendini tutamayarak, hatta belki de tutmaya çalışmayarak, 1536’da Kolej’in hem bilimsel niteliğini hem de üyelerinin yaşam biçimini eleştiren bir kitap yazar. Bugün bir doktorun ününe ün katan, yapay ve zevksiz bir biçimde gösterdikleri züppe davranışları, hizmetçileri, arabaları, giysileri, kurnazlıkları ve korkaklıklarıdır. Tahmin edileceği gibi bu kitap Cardano’nun Kolej’e girmesine yardım etmez ve 1537 yılında yaptığı üçüncü başvurusu da reddedilir. Neyse ki hayranlarının da baskısıyla iki yıl sonra Kolej gayrimeşru çocukların doktor olamayacağı kuralını değiştirir ve Cardano Kolej’e kabul edilir.
Aynı yıl 1539 yılında Cardano iki matematik kitabı yayımlar. Başarılı bir yayın hayatının başlangıcı olur bu iki kitap. Birçok konuda birçok değerli kitap yazar, iki yüz kadar yayın yapar. Tıp, felsefe, fizik, astronomi, teoloji, hidrodinamik, jeoloji, mekanik, müzik ve elbette ve en başta matematik… Ayrıca başına olmadık dertler açacak olan bir de astroloji kitabı.
1540’ta Cardano, yerini öğrencisi Lodovico Ferrari‘ye bırakarak Piatti Vakfı’ndan istifa eder. 1540-1542 yılları arasında ya kumar masasında ya da satranç tahtası önündedir.
1543-1552 yılları arası Milano ve Pavia üniversitelerinde tıp dersleri verdi. Gerolamo Cardano, hem tıpta hem de matematikte çok ünlenmiştir. Çağının en iyi iki doktorundan biridir. Doktorlar Koleji’nin rektörü olur.
Krallar, prensler, kardinaller, dükler Cardano’yu çağırırlar büyük vaadlerle. Kabul etmez hiçbirini. Sadece bir kez 1552‘de İskoçya‘ya gider. St. Andrews başpiskoposunun astımı azmıştır. Fransa kralı ve Almanya imparatoru ellerinden geleni yaparlar ama nafile, başpiskopos ölmek üzeredir. Son çare olarak Cardano’ya büyük paralar önerilir. Cardano daha büyük paraları reddetmiştir ama o sırada dersi de yoktur, gider. Yolda pek az kimseye nasip olmuş bir saygı görür. Her yerden davetler almaktadır. Şatafatlı bir biçimde Edinburg‘a varır. Kuştüyü yatağını değiştirerek başpiskoposun iyileşmesini sağlar. Çok büyük ücretleri reddederek İtalya‘ya geri döner. Dönüşünde Pavia Üniversitesi‘nde tıp profesörü olur. Zengin ve başarılı bir adamdır, tüm varlıklılar onun hastasıdır.
Ününün doruğunda başına bir facia gelir. 1557 yılında doktor olan en büyük oğlu Giambatista gizlice Brandonia di Seroni adlı bir kızla evlenir ve üç çocuğu olur. Cardano oğluna her türlü parasal yardımı yapar ama yetmez, genç çift, Seroni ailesine sığınır. Seroni ailesinin tek amacı zengin kayınpederden para koparmaktır. Özyaşam öyküsünde Cardano bu kadından beş para etmez utanmaz kadın diye sözeder. Brandonia her yerde ve herkese çocuklarının hiçbirinin kocasından olmadığını anlatır, kocasıyla alay eder. Giambatista aşağılanmalara daha fazla dayanamaz, boşanma da yoktur o zamanlar, kekine siyanür koyarak dördüncü çocuğuna hamile olan karısını öldürür. Tutuklandığında karısını öldürdüğünü itiraf eder. Zindana atılır, işkence görür, sol eli kesilir, sonra 13 Nisan 1560 tarihinde de kafası kesilerek idam edilir.
Cardano bu acıyı yaşamı boyunca duyar. En sevdiği oğlu işkencelerden geçerek korkunç bir biçimde can vermiştir. Bu kadarla kalmaz Cardano’nun çektikleri. Toplum acımasızdır. Bir katilin babası olduğu için Cardano nefret edilen biri oluvermiştir birden. Zaten keskin dilinden ötürü birçok düşman kazanmıştır ve düşmanları her türlü fırsatı değerlendirmek için pusuya yatmışlardır. Örneğin bir tıp profesörünü dersinde yaptığı yanlışlardan dolayı öğrencilerinin önünde aşağılamıştır. Hakkında dedikodular yayılmıştır. Çok kötü bir insan olduğu söylentisi yaygındır. Örneğin, bir hikâyeye göre, bir kızgınlık anında oğlunun kulağını kesmiştir. Özyaşam öyküsünde bu dedikoduların asılsız olduğunu savunmaktadır elbette. Kolay kolay inanılacak gibi de değil. Cardano artık Pavia‘yı terketmek zorunda olduğunu anlar ve Bolonya‘ya tıp profesörü olarak gider. Ölen oğlunun üç çocuğunu da evlat edinmiştir bu arada.
Bununla kalmaz felaketler. Kızı sokağa düşer ve belsoğukluğundan ölür. Cardano bu vesileyle belsoğukluğu konusunda da yazmıştır. Felaketlerin dahası var… Türk filmi gibi nerdeyse… Küçük oğlu Aldo kumara düşkündür ve serseri hayatı yaşamaktadır. İki yılda sekiz kez tutuklanmak gibi kolay kolay elde edilemeyecek bir rekora imzasını atar.
Cardano özyaşam öyküsünde, başına gelen dört felaketi şöyle sıralar: Birincisi evliliğimdi, ikincisi oğlumun acı ölümü, üçüncüsü hapse düşmem, dördüncüsü en genç oğlumun alçak karakteri. 1569 yılında oğlu Aldo kumarda giysileri de dahil olmak üzere her şeyini kaybeder. Sadece kendisinin değil, babasının da parasının önemli bir kısmını kaybeder. Aldo babasının evine gizlice girer ve büyük miktarda para ve mücevher çalar. Cardano üzülerek Aldo’yu şikayet eder ve böylece Aldo’nun Bolonya’ya girişi yasaklanır.
Belalar bitmez. Ama bu kez Cardano belayı gider kendi elleriyle bulur. Hz. İsa peygamberin yıldız falına baktığı ve Hıristiyanlara büyük işkenceler yapan Roma imparatoru Neron‘u göklere çıkardığı bir kitap yayımlar: De astrorum judiciis. Hz. İsa‘nın yaşamını yıldız falına göre yorumlar.
“Sapık düşünceler”inden dolayı engizisyon mahkemesi tarafından hapse atılır. Neyse ki işkence görmez, belki de halk arasında ona çok kötü davranıldığı dedikoduları yayıldığından. Hapiste sadece birkaç ay kalır. Ancak artık üniversitede çalışması ve çalışmalarını yayımlaması yasaklanmıştır. Serbest bırakıldığında Cardano Roma’ya gider. Roma’da beklenmedik bir biçimde sıcak karşılanır. Öte yandan Papa Pius V onu görmek bile istemez. Ama yerine geçen liberal Gregory XIII 1573’te Cardano’yu bağışlar ve aylığa bağlar. Artık Papa’nın falına bakmaktadır… Falında 75 yaşında öleceğini öngördüğünden, 75inci doğum günü olan 24 Eylül’den üç gün önce ölür.
İbni Ruşd, Aristotales ve Plotinos‘un büyük doğalcılık görüşlerinden etkilenerek, dünyayı ve dünyadaki tüm varlıkları canlı ve ruhlu olarak kabul etti. Ancak ruhların ölümsüzlüğünü tanımadı.
Pavia ve Padova’da öğrenim gören Gerolamo Cardano, önce hekimlik yaptı; sonra Milano ve Bologna’da matematik dersleri verdi.
Bütün bilim dallarıyla ilgilenip (ama bu bilimlere büyücülüğü, yıldız falcılığını ve simyacılığı karıştırıyordu) çağının bütün bilim tartışmalarına katıldı ve bilimin çok çeşitli dallarında (tıp, fizik, astronomi, aritmetik, cebir, felsefe, oyun kuramı, vb.) yapıtlar verdi. Özellikle Latince yazılmış ilk eksiksiz cebir kitabı olan Ars Magna’yı (Büyük Sanat) yazdı. Üçüncü dereceden cebir denklemlerinin çözümü Cardano’nun adıyla anılmaktaysa da, aslında Niccolo Tartaglia tarafından bulunduğu sanılmaktadır.
Bir denklemin kökleri arasındaki bağıntıyı, denklemin ikinci teriminin katsayısını, bilinmeyenin değer çokluğunu, bu bilinmeyenin anı ve eksi değerlerini, sanal kökleri v.b. buldu. Ayrıca, kendi adiyle anılan bir süspansiyon sistemi yarattı.
Gerolamo Cardano, 1539 yılında Milano‘da Practica Arithmetica’yı basıma hazırladı. Cardano, Niccolo Tartaglia‘yı davet etti ve birçok ısrardan sonra ondan 3. dereceden denklemin sonucunu nasıl çözülebileceğini öğrendi. Niccolo Tartaglia‘dan aldığı bu bilgiyi kendisi kitabında basana kadar gizli kalacağı üzerine Cardano’dan söz aldı, ancak Cardano sözünü tutmadı. 1545’de cebir alanında ilk Latince bilimsel eser olan Ars Magna’yı (büyük sanat) yayımladı.
1550 yılında Bilim konularını içeren 2 adet ansiklopedi yayınladı. 1551 yılında kehribarın bazı hafif maddeleri çektiğini fark ederek elektrik ile manyetizma arasında ilk bağlantıyı kurdu. İşitme engelliler eğitimi konusunda çalışmaları vardır. Cardano ayrıca iyi bir kumarbaz ve satranç oyuncusuydu. 1560 yılında “Şans Oyunları” adında bir kitap yazdı. Ancak bu kitap, ölümünden sonra 1663 yılında yayınlandı.
Kendi adıyla anılan bir süspansiyon sistemi yarattı. Ayrıca bir denklemin kökleri arasındaki bağıntıyı, denklemin ikinci teriminin katsayısını, bilinmeyenin değer çokluğunu, bu bilinmeyenin artı ve eksi değerlerini, sanal kökenleri buldu.
Gerolamo Cardano, çeşitli mekanik araçlar buldu. Bunlardan bazıları: şifreli kilit, bir şifre çalışması olan kardan ızgarası, çapraz mafsallı yatak vb. dir. Çapraz mafsallı yatak (istavroz) dönme hareketinin, değişik açılarda iletişimini sağlayan bir aygıt olup günümüz araçlarında da, bağlantıyı sağlayan mile Cardano’nun anısına “Kardan Mili” adı verilmiştir. Hidrodinamik konusunda çeşitli teorileri vardır. “Sonsuz hareket olanaksızdır” teorisini ortaya atmıştır.
Gerolamo Cardano, 1531 yılında Lucia Banderini ile evlendi. 1546 yılında eşi öldü.
Gerolamo Cardano, 21 Eylül 1576 tarihinde Roma, İtalya‘da 75 yaşında ölmüştür.
1646-1716 tarihleri arasında yaşamış olan Alman matematikçi Leibnitz, Gerolamo Cardano için şöyle demiştir.: “Bütün kusurlarına rağmen gerçekten büyük adamdı, kusurları da olmasa eşsiz bir kişi olurdu”.
