Osmanlı padişahlarının yirmi dokuzuncusu, İslam Halifelerinin doksan dördüncüsü olan IV. Mustafa, Kabakçı Mustafa İsyanı ile III. Selim’in yerine geçmiş ve 1 yıl 2 ay süreyle padişah olarak tahtta kalmıştır.
Babası I. Abdülhamit, annesi Ayşe Sineperver Valide Sultan olan IV. Mustafa, 8 Eylül 1779‘da İstanbul’da doğdu. Şehzadeliğinde sarayda iyi bir eğitim alan IV. Mustafa amcası III. Selim‘in ıslahat hareketlerer tarafından 29 Mayıs 1807‘de tahta geçirildi. Tahta geçtiğinde 28 yaşında olan IV. Mustafa, amcası III. Selim’i tahtan indirip idam eden asilerle işbirliği içindeydi.
Devletin başına geçtiğin merkezi otorite zayıflamış haldeydi. III. Selim’in başlattığı Nizam-ı Cedid hareketlerine derhal son verdi. İsyanı çıkaran Kabakçı Mustafa ve yandaşları devlet yönetiminde görev aldılar. Osmanlı Devleti’nde Yeniçeriler’e en fazla taviz verilen dönemlerden biridir. Yeniçeriler’le yapılan anlaşmaya göre Yeniçeriler bundan böyle devlet işlerine karışmayacaklar, Osmanlı Devleti de bu isyandan dolayı Yeniçeri Ağaları’nı sorumlu tutmayacaktı.
İstanbul’daki isyan, Rus cephesindeki ordunun disiplinini de bozdu. Orduda bulunan III. Selim taraftarları, Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa‘nın yanına sığındılar. Bu olaylar üzerine IV. Mustafa, Sadrazam Hilmi Paşa‘yı azlederek yerine Çelebi Mustafa Paşa‘yı sadarete getirdi. Osmanlı ordusundaki bu karışıklıktan faydalanan Ruslar, Eflak ve Boğdan’da bazı kaleleri ele geçirdiler. Ancak, bu sırada Fransa İmparatoru Napoleon karşısında zor durumda kalmaları, barış istemelerine sebep oldu. Rusya’nın Eflak, Boğdan ve diğer zaptettiği yerleri tahliye ederek çekilmesi şartıyla, 20 Ağustos 1807‘de barış antlaşması imzalandı.
İstanbul’daki asayiş sağlanamamakta idi. Asiler ile başa çıkamayacağını anlayınca IV. Mustafa, Alemdar Mustafa Paşa’dan yardım istedi. Bunun üzerine 16 bin kişilik bir kuvvetle gelen Alemdar Mustafa Paşa, Kabakçı ve yandaşlarını öldürttü. Kabakçı’nın öldürülmesi, saray erkanı ve yeniçeriler arasında büyük telaşa sebep oldu. Daha sonra İstanbul’a giren Alemdar, zorbaları ortadan kaldırmaya ve fesatçıları sürmeye başladı. Bu sırada Alemdar’ın taraftarları III. Selim’i tekrar tahta çıkarmaları için tahrike başladılar. Onun bu niyetini sezen Sadrazam Çelebi Mustafa Paşa, kendisinden İstanbul’u terk etmesini istedi. Alemdar Mustafa Paşa da bunun üzerine, 28 Temmuz günü on beş bin kişiden fazla askeriyle Bab-ı Ali‘yi bastı. Sadrazamdan mührünü aldı. Ancak, III. Selim’in yeniden tahta çıkması halinde kendilerini öldürteceğinden korkan asiler ve bazı devlet adamları, padişahtan III. Selim ve Şehzade Mahmut’un öldürülmeleri için ferman çıkarttırdılar. Nitekim, zorla saraya giren Alemdar, III. Selim’in hançer darbeleriyle şehit edilmiş cesediyle karşılaştı. Hizmetkarlarının yardımı ile hayatını kurtaran II. Mahmut‘u 28 Temmuz 1808‘de padişah ilan etti. IV. Mustafa ise, Topkapı Sarayı’na yerleştirildi.
IV. Mustafa, 17 Kasım 1808‘de tekrar tahta geçirme teşebbüsünde bulunulmaması için öldürüldü. Osmanlı tahtına II. Mahmut geçirildi. IV. Mustafa’nın cenazesi merasimle kaldırılarak, Bahçe Kapısı’nda babası I. Abdülhamit’in türbesine defnedildi. Öldüğünde 30 yaşında idi.
