Kemani Tatyos Efendi kimdir, Ermeni asıllı Osmanlı Türk Sanat Müziği bestecidir. “Gamzedeyim deva bulmam” şarkısının bestecisidir.
Kemani Tatyos Efendi, 1858 yılında İstanbul’un Ortaköy semtinde Ermeni bir ailede doğmuştur. Esas adı Tateos Enserciyan’dır. Babası Monakyan da Ortaköy Ermeni kilisesi musikişinaslarındandır. Ortaköy’deki Ermeni okulundan mezun oldu. Aile yoksul olduğundan küçük yaşta çırak olarak saatçi yanına vermişler, daha sonra da çilingir dükkânında çırak olmuş.
Kemani Tatyos Efendi’nin çocukluğunda ve gençliğinde mn dayısı Movses Papazyan kanun dersi vermiş. Sonra Kemanî Kör Şebüh’den de keman çalmasını öğrenmiş. Daha sonra Civan ve Askid ağalardan da sözlü ve sözsüz yapıtlar, müzik teorisi öğrendi. İlerletince Galata’daki Pirinççi Gazinosu başta pek çok yerde fasıllar yönetmiştir.
Ünlendikten sonra Ahmet Rasim Bey, Civan ve Andon kardeşler, Şevki Bey, Kemençeci Vasilaki, Tanburi Cemil Bey ile arkadaşlık kurdu ve onlarla birlikte çaldı.
Tanburi Cemil Bey‘in de yakın arkadaşı olan Kemani Tatyos Efendi, bestelerden başka saz eseri olarak da karcığar, suzinak, rast peşrevleri; hüseyni, rast saz semaileri üretmiş. Kemani Tatyos Efendi’nin birçok bestesi olmasına rağmen en bilineni “Gamzedeyim Deva Bulmam“dır. Bu şarkıyı Müzeyyen Senar ve Barış Manço gibi birçok şarkıcı seslendirdi.
Birçok eserine güfte de yazan Tatyos Efendi’nin eserlerinin çoğu kayıt altına alınamadığı için nota bilmesine rağmen unutulmuştur. Sekiz peşrev, altı saz semaisi, bir beste denemesi, muhtelif makam ve usûllerden bestelediği kırk yedi şarkısı bulunuyor. Tatyos Efendi’nin, saz eseri olarak bestelediği karcığar, suzinak, rast peşrevleri; hüseyni, suzinak, rast saz semaileri ile birlikte bazı şarkıları çok bilinir.
Süleyman Erguner, 1996 yılında, onun eserlerinden seçmelerle “Tatyos Efendi Külliyatı” isminde Suzinak Pesrev, Kürdilîhicazkâr Pesrev, Gamzedeyim Deva Bulmam, Bu Akşam Gün Batarken, Güldün Eğlendin, Göz Süzüp Yan Bakışınla Yine Aldatma Beninin de bulunduğu 39 eserinin yer aldığı iki CD’lik albümü bulunuyor.
Günümüze ulaşabilen peşrev ya da sazsemailerinin çoğu Türk çalgı müziğinin en değerli parçaları arasında yer alır.
Tatyos Efendi, yaşamını çeşitli gazinolarda keman ya da kanun çalarak kazandı. Fazla içki yüzünden sağlığı bozulduktan sonra Ahmet Rasim gibi birkaç dostunun dışında yalnız kaldı. Ölüm kaydı kilise defterine, Türk müziğinde önemli bir sanatçı olmasına karşın, “Çalgıcı” olarak geçirildi.
Kemani Tatyos Efendi, 16 Mart 1913 tarihinde İstanbul’da 55 yaşında karaciğer sirozundan ölmüştür. Sanatçının cenazesi Ahmet Rasim Bey’le birlikte on onbeş kişi tarafından kaldırılarak Kadıköy Uzunçayır Ermeni Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Bilinen en ünlü eserleri, Mustafa Kemal ATATÜRK‘ün de sevdiği şarkılardan olan “Mani oluyor halimi takrire hicabım” ve “Gamzedeyim deva bulmam”dır.
Tatyos Efendi’nin en sevilen eserlerinden biri de güftesi Ahmet Rasim Bey’e ait olan meşhur uşşak şarkısıdır: «Bu akşam gün batarken gel, Sakın geç kalma erken gel.»dir.
Kemani Tatyos Efendi’nin besteleri :
Bayati-Ateşi aşk olmada her dem sebep berbadıma
Bestenigar Peşrev
Hicaz-Bilsen de neler geçti şu biçare serimden
Hicazkar-Ben çare ararken dili biçareye senden
Hicazkar-Mani oluyor halimi takrire hicabım
Hicazkar-Yok mudur ey mah peyker zerre insafın bana
Hüseyni-Çekdim elimi gayrı bu dünya hevesinden
Hüseyni-Gönül düştü yine gülzarı zevke
Hüseyni-Meskenim kuşei zillet olalı sam u seher
Hüseyni Saz Semaisi
Hüzzam-Gözüm hasretle giryandır
Karcığar-A gözüm bakma havai sözüne
Karcığar-Göz süzüp yan bakışınla yine aldatma beni
Karcığar-Güldün eğledin perişan halü kalimle bugün
Karcığar-Hatıram rahatsız etmezse seni
Karcığar-O mahitabı acep gösterir mi bana felek
Karcığar Peşrev
Karcığar Saz Semaisi
Kürdilihicazkar-Ehli aşkın neşvegahı kuşei mehhanedir
Kürdilihicazkar Peşrev
Kürdilihicazkar Saz Semaisi
Kürdilihicazkar-Sohbetinle hoş geçen eyyamı cana özlerim
Muhayyer-Uyandı bahtım etmem artık şekva felekden
Müstear-Tağyir olunmuş güya hevası
Nihavend-Cana firkatinle sinemi ben dağlarım
Nihavend-Meftunu gönül oldu şahane nigahın
Rast-Bir gönlüme bir hali perişanıma baktım
Rast-Çeşmi celladın ne kanlar döktü kağıthanede
Rast-Mavi atlaslar giyersin
Rast-Meyi lalinle dil mestane olsun
Rast Peşrev
Rast-Saz Semaisi
Suzinak-Affetme sakın hançeri müjganını nagah
Suzinak-Çeşmi celladın boyandı
Suzinak-Gel ela gözlüm efendim yanıma
Suzinak-Güzelim gözlüğünü çeşmine tak
Suzinak Peşrev
Suzinak Saz Semaisi
Suzinak-Suzinaki faslı aşkı söyleyim dinle yeter
Uşşak-Bu akşam gün batarken gel, sakın geç kalma erken gel
Uşşak-Gamzedeyim deva bulmam
Uşşak-Ol kadar ağlattın ki gülmek bana oldu haram
Uşşak Peşrev
Uşşak-Rahmi yok bir yare düştüm ki el aman gonca dehen
Uşşak-Ruhummusun ey ruhi safabahsi cihanın
