Lemi Atlı kimdir, Klasik Türk Müziği bestekârları
Bestekârlığıyla Türk musikisinin son dönemine silinmez bir mühür vurmuş bulunmasının yanı sıra, eşsiz diye nitelenen sesiyle de Türk musikisi dünyasında kendine önemli bir yer edinmiştir.
Lemi Atlı, tam adı Halid Lemi Atlı‘dır. 1869 yılında İstanbul‘da, Üsküdar’ın Sultantepesi semtinde doğmuştur. Şîzemû aşiretinden Çerkes İbrahim Hakkı Bey’in oğludur. Doğduktan bir hafta sonra annesi, iki yaşında iken de babası öldüğünden ablası tarafından büyütüldü. Ablası ile eniştesi, Lemi Atlı’nın iyi bir öğrenim görmesi için çok özen gösterdiler. “Soyadı Kanunu”nun çıkışından sonra “Şizemu” sözcüğünün Türkçe anlamı olan Atlı soyadını aldı.
Tezgâhçılar İlkokulundan sonra, önce Fatih, sonra Soğukçeşme Rüştiyesi’ni okudu. 1887 yılında burayı bitirerek “Mülkiye Mektebi”ne kaydoldu ise de bitiremedi. İskender Hoca’dan Arabça, Farsça; bir İtalyan bayan öğretmenden Fransızca dersleri aldı.
1889 yılında “Dahiliye Nezareti Mektubu Kalemi” nde memuriyete başladı. 1894’de Zabtiye Nezâreti Mektûbî Müdürlüğü başkâtibi oldu. “Resmî Gazete” de yazarlık yaptı. Memuriyetinin ilk yıllarında başladığı Takvîm-i Vekayi yazarlığını 18 yıl sürdürdü. Memuriyet hayatına bir ara İzmir‘de devam eden Lemi Atlı 1907 yılında memuriyet hayatından çekilerek İstanbul‘ a yerleşti ve yalnızca musikiyle uğraşmaya başladı.
Daha küçük yaşlarda kendisini abla ve eniştesinin evinde fasılların yapıldığı musiki ortamında buldu. Bu fasıllarda küçük Lemi’ nin şarkılara eşlik etmesindeki yeteneğini gören Sadık Bey’ in teşviki ile Enderuni Vasıf Bey’ den ders almaya başladı. Dahiliye nazırı Reşit Mümtaz Paşa’nın aracılığı ile ünlü bestekâr Hacı Ârif Bey’ den makam, usul ve feyiz dersleri aldı. Musiki öğrenmeye Hâfız Yusuf Efendi’den (1857-1925) aldığı derslerle başladı. 14 yaşındayken kendisini dinleyen Hacı Arif Bey‘den (1831-1885) takdir ve teşvik görüp öğrencisi oldu. Atlı’nın sanat hayatı ve anlayışı üzerinde önemli etkiler bırakan bu beraberlik, Ârif Bey’in öldüğü tarihe kadar sürdü.
Henüz 14 yaşındayken bestelediği bir eserle musiki çevrelerinde tanınmaya başlayan Lem’i Atlı, Mahmud Celâleddin Paşa ve Said Halim Paşa gibi ileri gelen devlet adamları tarafından -devlet çatısı altında değil, özel olarak- himaye edildi. Dönemin önde gelen musiki ustaları arasında bulunan Hacı Faik Bey (1831?-1891), Bolâhenk Nuri Bey (1834-1910), Levon Hancıyan, Enderûnî Ali Bey (1830-1899) ve Rifat Bey’den (1820-1888) de faydalandı. ‘Muhteşem’ sıfatıyla nitelendirilen sesiyle mehtap âlemlerinin vazgeçilmez musikicisiydi. Okuduğu şarkı ve gazeller edebî eserlere bile konu olmuş, kendisine “Boğaziçi Bülbülü” lâkabını kazandırmıştı.
Türk musikisinin en büyük şarkı bestekârlarından biri olan Lem’i Atlı, bestekârlık anlayışı bakımından Hacı Ârif Bey ekolüne bağlı kalmış, çağını yakalamış olan çok sayıdaki eseriyle kalıcı olma başarısını göstermiştir. Birikim-1943) ve Ârif Sami Toker (1926-1997) gibi bestekârlar da bulunan Atlı’nın, hayatının son yıllarında kaleme aldığı Hâtıralar’ı , yaşadığı dönemin ve öncesinin musiki dünyası konusunda önemli belgeleri içermektedir.
1888 yılında bestekarlığa başlayan Lemi Atlı musikiyi hep pratik yönden öğrendi, nota bilmezdi. İlk bestesi sözleri Reşit Mümtaz Paşa’nın olan Karcığar makamındaki “Hüsnüne edvârı nazın şan senin” şarkısını bestelediğinde daha henüz 19 yaşındaydı.
Hüsnüne edvârı nazın şan senin
Bende takat kalmadı ferman senin
İhtiyarım gitti elden can senin
Bende takat kalmadı ferman senin
Eserlerinin, dönemin ünlü okuyucuları tarafından plâklara okunup sahnelerde ve radyo mikrofonlarında seslendirilmesi, ününün ülke çapına yayılmasını sağlamıştır. Türk musikisi repertuvarında bulunan eserlerinin sayısı, 1’i saz eseri, kalanı sözlü eser olmak üzere 170 civarındadır.
Lemi Atlı, dört kere evlendi, hiç çocuğu yoktur.
Kanlıca ve Rumeli Hisar’ında oturduktan sonra, ömrünün son yıllarını Suadiye’de yeğenlerinin yanında geçiren Lemi Atlı 25 kasım 1945 tarihinde hayata gözlerini yumdu; Erenköy mezarlığında toprağa verildi.
Eserlerinden Bazıları :
– Acemaşiran-Neden bir çift gözün derdiyle çeşmim giryan oldu
– Acemaşiran-Gider mi pişi çeşmimden hayali dağ darın
– Acemkürdi-Rüyamı gördüm kalbim mi vurdu
– Bayatiaraban-Bekasız hüsnün güvenme anına
– Bayatiaraban-Görmesem bir lahza ruyin sanki dünya nar olur
– Bayatiaraban-Seni her dem rakible görmeden ey mah
– Dilkeşhaveran-Demedim hicranımı ellere yarar diye
– Evç-Lerzan ediyor ruhumu çeşmimdeki efsun
– Evcara-Ben esiri handenim üfdadenim ey gül tenim
– Ferahfeza-Dinlendi başım dün gece bir parça dizinde
– Ferahfeza-Her güzel nağmeyle sevgini andım
– Ferahnak-Aylarca bu sevdazedenin boynu büküldü
– Ferahnak-Kan ağlar iken celbi tarahhüm emeliyle
– Gerdaniyebuselik-Karşıyaka sefası kaldı artık seneye
– Hicaz-Acırım aşık olup da yanana
– Hicaz-Çattım yaşıma bakmadan ol taze nihale
– Hicaz-Ey hilali ahmer ey mihrabı ruhi şefkatin
– Hicaz-Ey şuh i ser tab ey durr i na yab
– Hicaz-Gonca i nazende hali gülşen i ikbal iken
– Hicaz-Hastayım yalnızım
– Hicaz-Kan kustu bahar öksürerek arz üzerinde
– Hicaz-Kırılmış olsa da tar ı hayatım
– Hicaz-Mazideki hülyamı bütün öldüreceksin
– Hicaz-Neşem emelim ruh i hazınım zedelendi
– Hicaz-Nevbaharı vuslatın bassın deyu ilk ayına
– Hicaz-Sanma yalnız alem ü dünya için birtanem
– Hicaz-Severim her güzeli senden eserdir diyerek
– Hicaz-Sine i suzanıma ahım yeter
– Hicaz-Sorulmasın bana ye sim garik i hicranım
– Hicaz-Söyle ey tali ne lutfu var bana cevr etmenin
– Hicazkar-Dil doymuyor letafetine dide kanmıyor
– Hicazkar-Gönlümü başka emellerle avutsaydım
– Hicazkar-Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen alsancak
– Hicazkar-Penbelikte imtizac etmiş tenin
– Hicazkar-Sevdi gönlüm bir güzel
– Hicazkar-Son aşkımı canlandıran en tatlı emelsin
– Hicazkar-Yine bir aşkı emelsuz ile
– Hüseyni-Anadolu sen güzelsin çiçeksin
– Hüseyni-Bak şu çoban kızdaki hal i safa pervere
– Hüseyni-Göster güzelim hücre i ezvak visali
– Hüseyni-O güzel gözlerle bakmasını bil
– Hüseyni-Zaman olurki anın hacle i visalinde
– Huzzam-ey rahm ü vefası olmayan yar
– Hüzzam-Leyl olur ki hüzn içinde
– Hüzzam-Söyle bir kere daha başın için ey gonca leb
– Isfahan-Narı aşkınla kul oldu beden lebleri mul
– Karcığar-Bir gölge ol beni peşinden koştur
– Karcığar-Bir gonca gülün revnakı parlar deheninde
– Karcığar-Çeşmani o mehveşin eladır
– Karcığar-Hüsnüne etvari nazın şan senin
– Karcığar-İhtirazla arzıhal eyler gönül
– Karcığar-Yeter hicran ı nazın gül dudaktan müjdeler gelsin
– Kürdilihicazkar-Açmam açamam söyleyemem çünkü derinde
– Kürdilihicazkar-Bir gün göremezsem seni mecnuna dönerdim
– Kürdilihicazkar-Bir kendi gibi zalimi sevmiş yanıyormuş
– Kürdilihicazkar-Çılgın nağmesi zannetme ki dindi
– Kürdilihicazkar-Derdin bana bir hatıra gurbet gecesinden
– Kürdilihicazkar-Dün oturdum bir zaman maziye başvurdum
– Kürdilihicazkar-Esirindir benim gönlüm
– Kürdilihicakar-Ey şuh i ser tab ey durr i na yab
– Kürdilihicazkar-Gözlerim gözlerine hayrandır
– Kürdilihicazkar-Nazlandı bülbül güller sarardı
– Kürdilihicazkar-Sevdim ey afet seni kurbanınam
– Kürdilihicazkar-Uslandı gönül va da bugün kanmıyor artık
– Mahur-Aman saki lutfuna amadeyim
– Mahur-Dilde emel vardır
– Mahur Saz Semaisi
– Mahur-Suz i hicrin yare açtı sineme ey mehlike
– Muhayyer-Gezdim yürüdüm dün gece hicranımı yendim
– Muhayyer-Gözlerim gözlerini seyre dalsın
– Muhayyer-Kan ağlar iken celb i terahhüm emeliyle
– Muhayyerkürdi-Bir melek sima perisin ey güzeller peykeri
– Müstear-Cilve i tali imi tali ine bağlıyorum
– Nihavend-Artıyor ye sim bakınca halime
– Nihavend-Bir gül çıkarırdım sana kalbimdeki külden
– Nihavend-Nedir a sevdiğim söyle bu halin
– Nihavend-Zevkin ne ise söyle hicab eyle benden
– Nikriz-Yavru gül yanağını aşkın ateşi sandım
– Nişaburek-Varsın gönül aşkınla harab olsun efendim
– Rast-Bu zevk u safa cemenzare de kalmaz
– Rast-İncindi biraz sözlerime
– Rast-Sanki gönül asude geçen demlerden usandı
– Rast-Sazın gibi sinem dahi bir nağme zenindir
– Rast-Yokmu cana aşıka hiç şefkatin
– Segah-Kalbimin görmek dilersen
– Sultaniyegah-Andıkça geçen günleri hasretle derinden
– Sultaniyegah-Gönlüm sevdi şimdi bir yar
– Suzidil-Tar ı kalbim inliyor mızrabı vurdukça nigar
– Suzidil-Yadigar olsun zamana halet i mestanemiz
– Suzinak-Düşmüş amma aşka izhar etmiyor
– Suzinak-Nihali gülşeni hüsnü ezelsin
– Suzinak-Öldürse gamzen geçemem ben nigehinden
– Suzinak-Yeter hicranlı sözler geçdim ümmidi visalinden
– Şedaraban-Amade iken bade ile dopdolu bir cam
– Şedaraban-İdini tebrik için
– Şehnaz-Saçlar sarı dişler beyaz rengi al
– Şevkefza-Etme cananım bu hicranıma sebep sensin
– Tahir-Akşam oluyor sükün içinde
– Tahir-Gözlerine seyre dalsın
– Tahirbuselik-Her subhu mesainle
– Uşşak-Akşam olsun şu perdeler insin
– Uşşak-Atılsam sine i nerminine koysam başımı
– Uşşak-Bir çift göz olup gönlüme bir hamlede aktın
– Uşşak-Bir handene meftun olan aşıkları kandır
– Uşşak-Bu imtidad ı cevre ki bahtın sitabı var
– Uşşak-Gösterirken ruyizerdin
– Uşşak-Gülzare salın mevsimidir gest ü güzarın
– Uşşak-Günler geçiyor gönlümün ezvaki tükendi
– Uşşak-Hala yanıyor leblerinin ateşi
– Uşşak-Neler çektim neler canan elinden
– Uşşak-Ruhumda buldum vecd i visali
– Uşşak-Seni arzu eder bu didelerim
– Uşşak-Siyah ebrulerin duruben çatma
– Uşşak-Ümidim söndü artık
– Uşşak-Varmıdır takrire derdi mafibalimi
– Uşşak-Yaşamıştım ne güzel bezminde cemalinle senin
