Leon Foucault kimdir, Kendi icadı olan Foucault sarkacı (Dünya’nın kendi çevresinde dönmesinin etkisini gösteren bir düzenek) ve jiroskop araçlarıyla tanınır.
Leon Foucault, 18 Eylül 1819 tarihinde Paris’de doğmuştur. Tam adı Jean Bernard Leon Foucault’dur. 10 yaşındayken yayımcı olan babası vefat etti ve o günden sonra onu annesi büyüttü. Annesi onun doktor olmasını istediği için tıp bölümünde eğitim görmeye başlar ancak, kana karşı olan korkusu sebebi ile fizik alanına kaymıştır. Mikroskopik anatomi alanında üç yıl Alfred Donné’un asistanlığını yapan Léon Foucault, bir yandan A. H. L. Fizeau ile beraber güneş ışığının yoğunluğu üzerinde araştırmalara devam etti.
Foucault sıklıkla kendisiyle aynı soyadına sahip Fransız düşünür, sosyal teorist, tarihçi, edebiyat eleştirmeni, antropolog ve sosyolog Michel Foucault ile karıştırılır.
1850 yılında ışığın farklı materyaller içinde (su) farklı hızda hareket ettiğini kanıtlayan ünlü Foucault–Fizeau deneyini yapmış ve Newton hareket teorisinin ışık için doğru olmadığını ispat etmiştir.
1862 yılında Légion d’Honneur nişanı almış, 1864 yılında İngiliz Kraliyet Bilimler Akademisi’ne (Royal Society) seçilmiştir.
Leon Foucault, 18 Eylül 1819 tarihinde hızlı gelişen bir MS (multiple sklerozis) hastalığı sebebi ile Paris’de 49 yaşında ölmüştür.
Leon Foucalt’nun adı, 22 Mart 1984 tarihinde astronom Antonin Mrkos tarafından Çek Cumhuriyeti’ndeki Klet’te keşfedilen ana asteroit kuşağındaki 5668 Foucalt asteroitine verilmiştir. Ayrıca Ay yüzeyindeki bir kraterede “Foucault krateri” ismi verilmiştir.
1850 yılında ışığın farklı materyaller içinde (su) farklı hızda hareket ettiğini kanıtlayan ünlü Foucault–Fizeau deneyini yapmış ve Newton hareket teorisinin ışık için doğru olmadığını ispat etmiştir.
Leon Foucault’un ışık hızı üstüne de önemli araştırmaları bulunmaktadır. Leon Foucault, 1850-1862 yılları arasında yaptığı çalışmalarda ışık hızının havada 298 bin km/saniye olduğunu buldu. Bu değerin günümüzdeki geçerli değerden farkı, yalnızca yüzde bir oranındadır. Leon Foucault ayrıca, iki ayna arasına içi su dolu bir cam boru yerleştirildiğinde, hızın yüzde 25 kadar düştüğünü gördü ve böylece, ışık hızının, yol aldığı ortama bağlı olduğunu ortaya koydu.
Çalışmalarının çoğunu Paris gözlemevinde gerçekleştiren Leon Foucault, pahalı aygıtlarla donatılmış özel bir laboratuar kurma isteği nedeniyle endüstriye yöneldi ve 1867 fuarında, marangoz ve dokuma makineleri için mekanik regülatörler sergiledi. Çabaları sonucu gerekli parayı kazandı, ama MS hastalığına yakalandığı için zayıf düştü ve bir sene sonra da vefat etti.
Foucault Sarkacı :
Sarkaç deneyi 1851 yılında yapılmıştır.
Bir sarkacın asılma noktası değiştiği halde salınımı değişmediğini gözleyen Foucault, bağı yeterince uzun bir sarkaç harekete geçirildiğinde, bunun salınım düzeninin değişmeyeceğini, ancak zeminin, yani Dünya’nın hareket ediyor görüneceği kuramını geliştirmiştir. Eğer Dünya dönüyorsa, Dünya ile birlikte sarkacı izleyen gözlemciler de dönecekler, buna karşın sarkacın salınım düzlemi hareketsiz kalacaktı. Bu nedenle sarkacın salınım düzlemi gözlemci Gerçekte ise, gözlemcilerin dolaysız bir yolla izlemiş oldukları olay, Dünya’nın kendi etrafında dönmesinin bir sonucuydu.
Salınımını saatlerce kendi kendine sürdüren, serbestçe asılı bir sarkaç kullanılarak yapılan deney yere çizilen bir çizgi üstünde salınmaya bırakılır ve bir süre aynı doğrultuda salınır. Sarkacın düzlemi Dünya’nın dönüşü nedeniyle giderek değişir. Foucault Sarkacı’nın Kuzey yarımkürede dönüşü saat yönündedir. Ekvatorda ise Dünya’nın dönme düzlemi ile sarkacın askı teli aynı düzlemde olduğu için hiç dönme olmaz.
Düşünceleri ile toplumda büyük bir ilgi uyandıran Foucault’ya imparator III. Napolyon, deneyini Paris’teki büyük kubbeli Panthéon binasında yapmasına izin vermiştir. Foucault, kubbenin ortasına 67 metrelik çelik telle 28 kg ağırlığında bir demir top asmıştır. Topun alt tarafına sivri bir uç takılarak, yere serili ince kum tabakasında, bu ucun bıraktığı izlerden yararlanarak, sarkacın salınım düzlemindeki değişimin gözlemciler tarafından izlenebilmesi sağlanmıştır.
Bu tarihi deneyi izlemek için Pantheon’a büyük bir kalabalık toplanmıştır. Foucault’nun sarkacı hareket ettirmesinden bir saat önce, titreşim ve hava akımlarına engel olmak üzere, gözlemcilerin hareketsiz ve sessiz olmaları temin edilmiştir. Sessizce salınımına başlayan sarkacın salınım düzleminde, bir süre her hangi bir değişim gözlenmemiştir. Bu sessiz bekleyişin ardından gözlemciler, kumun üzerindeki izlerin yavaşça değiştiğini görmüşlerdir. Sarkacın salınım düzlemi gözle görünür biçimde dönmektedir. Sarkacın salınım düzlemi tam turunun tamamlaması bir gün sürecektir.
Bu topluluk, tarihte ilk kez Dünya’nın kendi ekseni etrafında döndüğüne tanık olmuştur. Foucault’nun 1851’de, bu deney sırasında Pantheon’a yerleştirdiği bu sarkaç hala aynı yerde asılı durmaktadır.
Dünyanın dört bir tarafında çok sayıda Foucalt Sarkacı bulunur. Ülkemizdeki Foucalt sarkaçları Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü’nde ve Ege Üniversitesi Rasathanesinde, Esve Ankara’da MTA’ya bağlı müzededir.
Leon Foucault’un 1852’de geliştirdiği jiroskop ise hızla dönen bir tekerlekten oluşmaktadır. Bu aygıt, “dönme eylemsizliği” (eylemsizlik, bir cismin harekete karşı direncidir) adı verilen bir etki nedeniyle, ekseninin yönünü değiştirmeye yönelik girişimlere kuvvetle karşı koyar. Tıpkı sarkaç gibi jiroskop da, Dünya dönerken, yıldızlara göre dönme açısını korur.
Leon Foucault’un geliştirdiği Yer’in magnetik kutuplarını gösteren pusula yerine, jiroskoptan yararlanılarak yapılan ve coğrafi kuzey-güneyi gösteren cayropusula. İlk kez 1910’da Alman silahlı kuvvetlerince kullanıldı. Günümüzdeyse, hem yer, hem de uzay çalışmalarında bu aygıttan yararlanılmaktadır.
