Muhammed Rıza Şah Pehlevi kimdir

Muhammed Rıza Şah Pehlevi kimdir, İran şâhlarındandır. Pehlevî Hânedânının kurucusu Rıza Pehlevi‘nin en büyük oğludur.

Muhammed Rıza Şah Pehlevi dönemi (1941-1978) İran’da devletin öncülük ve empoze ettiği modernleşme çabalarının yoğun olarak sürdürüldüğü, modern seküler okul sisteminin ve Batı kaynaklı hukuki düzenlemelerin yapıldığı, dini kurumların sıkı devlet kontrolüne alındığı, ulema sınıfının gücünün azaltıldığı bir dönem olmuştur.

Muhammed Rıza Şah Pehlevi, 26 Ekim 1919 tarihinde İran‘ın başkenti Tahran‘da doğmuştur. Annesi Tadj ol-Molouk, babası Rıza Pehlevi‘dir.

İsviçre‘de öğrenim gördükten sonra 1935’te İran‘a döndü. 1935-1938 arasında İran’da Askeri Akademi’de eğitim aldı. 1938 orduya katıldı.

İngiltere ve Sovyetler Birliği‘nin İran‘ı işgal etmesi üzerine tahtı bırakmak zorunda kalan babasının yerine 16 Eylül 1941 tarihinde tahta geçti.

1943’te Almanya‘ya karşı savaş açtı. Böylece, sarsılan şahlık otoritesini İngiliz desteğiyle ayakta tutmayı başardı. Savaş sonrasında ülkenin petrol yataklarını yabancı şirketlere açtı.

Muhammed Musaddık önderliğinde güçlü bir milliyetçi hareketin doğmasına yol açtı. 1951’de vazifeye başlayan Başbakan Musaddık’la 1953 Şubatında arası açıldı. Şah Muhammed Rızâ ile Musaddık arasındaki bu anlaşmazlık güç denemesine dönüştü. Ağustos 1953’te Musaddık’ı başbakanlıktan uzaklaştırma teşebbüsünde bulunduysa da başaramadı. Ülkeden kaçmak zorunda kaldı. Fakat ABD’den destek gören Musaddık muhâliflerinin çıkardığı karışıklıkların ardından ülkeye dönerek yeniden iktidarı ele geçirdi. Başbakanlığa Ardeşir Zahidi‘yi getirdi. Musaddık’ın başlattığı millîleştirme politikasına son vererek Batıyla ekonomik ve siyâsî işbirliğini arttırmaya gayret etti.

1955’te Bağdat Paktına katıldı, 1956’da gizli polis teşkilatı Savak‘ı kurdurdu.

ABD desteğiyle Beyaz Devrim adını verdiği bir millî kalkınma proğramı uygulamaya başladı. Hava, kara ve demir yolları ağının genişletilmesini, bir dizi baraj ve sulama projesini, sanâyinin geliştirilmesini ve toprak reformunu içine alan bu proğramla birlikte kırsal bölgelere sağlık ve eğitim hizmetlerini götürecek bir teşkilâtlanmayı başlattı.

Batı ülkeleri ve özellikle ABD tarafından desteklendi. Rejime karşı her türlü muhâlefeti acımasızca bastırdı. Haziran 1963’de Tüm ülkeye yayılan gösteramını yitirdi. 1965 Nisanında bir suikastten kurtuldu.

1960-1970’lerde daha bağımsız bir dış politikaya yönelerek SSCB ve Doğu Avrupa ülkeleriyle de iyi ilişkiler kurdu. 1967’de Şehinşah ünvanını aldı.

1971’de Pers İmparatorluğunun 2500. yıldönümünü kutlamak üzere gösterişli bir tören düzenledi. Bu törende hanımı Farah Diba‘ya imparatoriçe tacı giydirdi.

1975′te, iki partili rejime son vererek ülkenin tek siyasal partisi Ulusal Diriliş Partisi’ni (Ranthakiz) kurdu.

İran’daki sünnî Müslümanlara da hak ve hürriyetler tanıyan Muhammed Rızâ Şah, Hanefî mezhebine mensup medreseler açılmasına izin verdi.

Batı yanlısı düzenlemeler yaptığı ve sünnî Müslümanlara da hak ve hürriyet verdiği için karşı çıkan mutaassıp Şiîler Şaha karşı geniş çaplı muhâlefet başlattılar. Toplumda geniş destek bulan muhâlifler, Paris’te sürgünde bulunan Şiî lider Ayetullah Humeyni‘nin etrâfında toplandılar.

Âyetullah Humeyni’nin teşvikiyle isyan eden Şiîler İran’ın büyük şehirlerinde gösteriler düzenlediler. 1978’de başlayan bu karışıklıklar ard arda dört hükûmetin düşmesine sebep oldu. Çok kan döküldü. İran’da Şiî cumhûriyeti kuruldu. Binlerce devlet adamı, subaylar, talebeler öldürüldü.

1980 Eylülünde başlayıp Ağustos 1988’e kadar süren Irak-İran Harbinde sanâyi merkezleri harap oldu.

Muhammed Rızâ Şah 16 Ocak 1979’da ülkeyi terk etti. Bir müddet Mısır, Fas, Bahamalar ve Meksika‘da kaldı. Yakalandığı lenf kanserinin tedâvisi için 22 Ekim 1979’da ABD‘ye gitti.

İran’daki militan gruplar Tahran’daki ABD Büyükelçiliğini basarak 50’den fazla ABD’liyi rehin aldılar. Rehinelere karşılık Şah’ın İran’a geri verilmesini istediler. Muhammed Rıza Şah Pehlevi, ABD’den ayrılarak Panama‘ya gitti. Mısır devlet başkanı Enver Sedat‘ın dâveti üzerine Mısır’a gitti.

Muhammed Rıza Şah Pehlevi, 27 Temmuz 1980 tarihinde 61 yaşında Kâhire’de öldü.

Evlilikleri :

1.evliliği : ilk evliliğini 1939’da Mısır Kralı I. Fuad’ın kızı, Mısır Kralı Faruk’un kızkardeşi Prenses Fevziye ile yaptı. Erkek çocuk doğurmadığından 1948′de boşandılar. Şahnaz Pehlevi (d.1940) adında bir kızı var
2.evliliği : ikinci evliliğini de 12 Şubat1951’de Süreyya İsfendiyari Bahtiyari ile yapmıştır. Erkek çocuk doğurmadığından boşandılar.1958 yılında boşandılar.
3.evliliği : 1959 yılında Farah Diba ile evlendi. İkisi erkek toplam 4 çocuk dünyaya getirdi.
– Farahnaz Pehlevi (d.1963)
– Rıza Pehlevi (d.1960)
– Ali Rıza Pehlevi (d.1967) adında bir oğlu oldu. Bu oğlu da 4 Ocak 2011 tarihinde ABD’de intihar etti.
– Leyla Pehlevi (d.1970) Londra’da 2001 yılında ilaç ile kokain aldıktan sonra öldü.