Panait Istrati kimdir, Balkanların Maksim Gorki‘si olarak anılır.
Panait Istrati, 10 Ağustos 1884 tarihinde Brăila, Romanya‘da Rum bir kaçakçıyla Romanyalı bir köylü kadının evliliğe bağlanmayan ilişkisinden doğmuştur. Annesi Joita Istrate’dir. Babası Gherasim Valsamis Yunandır. Jandarma kurşunuyla babası öldüğü zaman daha yaşını doldurmamıştı. Annesiyle birlikte yoksulluk içinde yaşadı. 1896 yılında ilkokulu bitirdikten sonra kaçak ve başıboş bir yaşama daldı. Merak edip ilgi duyduğu yerleri (Balkanlar, Akdeniz ve Ortadoğu) bulduğu her işe girip çıkarak gezip gördü. Gençliği aralarında İstanbul’un da olduğu o zamanlar Osmanlı Devletinde olan Mısır’ı, Lübnan’ı, Suriye gibi pek çok yerde geçmiştir. Bu dönemde, bulduğu bir sözlük sayesinde Fransızca öğrendi.
Panait Istrati, yirmi yıl boyunca da kendini yetiştirmenin bütün yollarını denedi, yurdunda toplumcu eylemlere katıldı. İşçi dergilerinde, Romini a Muncitonu gazetesinde yazıları yayımlandı, sendikalarda çalıştı, gösterilere katılma suçundan 1916 yılında hapse girdi ve aynı yıl Paris’e gitti.
1916 yılında Paris‘e gittikten sonra gittiği Nice’de veremden hastanede yatarken 3 Ocak 1921 tarihinde intihar girişiminde bulundu. Ancak ölmedi. Yazar Romain Rolland‘a yazdığı bir mektubun üstünde bulunması çeşitli ilgiler yaratması bakımından ona aydınlık bir yol açtı. Romain Rolland’a yazdığı mektubun hastanede tedavi görürken ulaştırılması, hayatını değiştirdi. Rolland, İstrati’yi yaşadıklarını, tanıklıklarını yazmaya zorladı. Ona bir çeşit rehberlik yaptı. Öykü ve romanlarıyla çabucak ünlendi, eserleri otuzdan fazla dile çevrildi, “Balkanların Gorki’si” diye anıldı.
Panait Istrati tüm eserlerini anadili olan Rumence değil, Fransızca olarak yazmıştır. Fransızca yazdıklarını yine kendi Romenceye çevirdi, ürünlerinin birçoğu Romanya ve SSCB‘de iyi filmlere senaryo oldu. Ekim Devrimi‘nin onuncu yıldönümünde çağrılı olarak SSCB’ye 1927 yılında gitti, Nikos Kazancakis ile birlikte Rusçaya çalıştı, kendisine ters gelen komünist uygulamalardan etkilenerek Vers Autre Flamme (Öteki Işığa Doğru) eserini 1929 yılında yazdı.
İlk romanı Kira Kiralina Yaşar Nabi Nayır tarafından Türkçeye çevrildi.
Evlilikleri :
1.eşi: Enta Gheorghiu (e. 1915–1921)
2.eşi: Anna Munsch (e. 1924–1931)
3.eşi: Margareta Izescu (e. 1932–1935)
Panait Istrati, 16 Nisan 1935 tarihinde Bükreş, Romanya‘da 51 yaşında ölmüştür.
Panait Istrati romanlarının çoğunda yaptığı yolculukları anlatır. Fakat gezdiği ülkeler değil, tanıdığı insanlar ön plandadır. Istrati’nin eserlerinde gerçek bir insan sevgisi hissedilir. Bu karşılıksız ve koşulsuz sevginin hikâyesindeki kahramanların başına getirdiği belalar kadar, onlara yaptığı katkı da nesnel bir biçimde anlatılır.
Kitapları :
1923 – Kira Kiralina
1925 – Presentation des Haidoucs
1926 – Domnitza de Snagov
– Hayat yollarında
– Uşak
– Sünger Avcısı
– Arkadaş (Mihail)
– Akdeniz
1928 – Baragan’ın Dikenleri
– Angel Dayı
1931 – Tsatsa Minnka (Minka Abla)
– Kodin
1933 – Vie d’Adrien Zograffi
1934 – Sokak Kızı (Nerantsula)
– Pelmutter Ailesi
1931 – Sovyetler 1929 (Gezi Notları).
