Peter Weiss kimdir, II. Dünya savaşından sonra Alman dilinde yapıtlar veren en önemli yazarlar arasındadır.
Peter Weiss, 8 Kasım 1916 tarihinde Almanya‘da Pastdam yakınlarında Nowawes’te dokuma imalatçısı Yahudi bir baba ile İsviçreli aktris bir annenin oğlu olarak doğmuştur. 18 yaşına kadar Almanya’da Bremen, Berlin ve Bohemya’da yaşayan Peter Weiss, Nazi’lerin Yahudilere yaptığı soykırım nedeni ile 1934 yılında Londra‘ya göç etmiştir. Ancak burada kısa bir süre kaldıktan sonra 1936 yılında geçtiği Prag‘ta 1939 yılına kadar kaldı. Ressam olmak istediği için Prag‘daki Güzel Sanatlar Akademisi’ne iki yıl boyunca devam eden Peter Weiss, diplomasını aldı. Kısa bir süre sonra patlak veren İkinci Dünya Savaşı nedeniyle Almanlar’dan kaçarak bir süre İsviçre‘de kaldıktan sonra İsveç‘e geldi, babasının yönetici olduğu bir tekstil fabrikasında çalışmaya başladı ve 1940 yılında yaşamını grafiker ressam olarak kazandığı Stockholm‘e yerleşti. 1942 – 1943 yılları arasında odunculuk ve tarım işçiliği yaptı.
Peter Weiss, 1944 yılında bir kızı doğduktan sonra 1945 yılında ilk eşinden boşandı. 1945 yılında i.
1946 yılında, İsveççe olarak yazdığı ilk şiir kitabı “Adadan Adaya” yayımlandı. 1947 yılında Paris‘e gitti. Aynı yıl bir İsveç gazetesinin muhabiri olarak savaş sonrası Almanya‘sını dolaştı. 1948 yılında Franz Kafka‘dan etkileniminin belirgin olduğu “Kule” adlı oyunu yazdı. 1951‘de, sürrealist bir öykü kitabı olan “Düellolar”, 1952’de, “Arabacının Gövdesinin Gölgesi” adlı romanı ve “Sigorta” adlı oyunu yayınlandı.
Peter Weiss, önceleri ilk şiir ve öyküleri yayınlandıktan sonra Weiss 50’li yıllarda çoğu sürrealist ve psikanalitik konulu deneysel ve belgesel filmler çekti. 1952 yılında yazdığı “Arabacının Gövdesinin Gölgesi” adlı ilk romanı ancak sekiz yıl gibi uzun bir dönemden sonra yayınlanabildi. Ardından “Anne ktası” adlı romanlar geldi. Peter Weiss, burada sık sık taşınmaları ve dil değiştirmesi yüzünden hiçbir yere ait olmamak duygusuyla yaşadığı çocukluğunu psikanaliz yardımıyla yansıtmaya çalıştı. Bundan sonraki eserlerinde kendi kimliğini arayışı, politik ve özel hayatında bir durak arayışı konu olmaktadır.
1959’da, anne ve babasını kaybeden P. Weiss, 1960-1961’de, bir anlamda kendi yaşam öyküsü olan “Ana – Babaya Veda” ve “Kaçış Noktası” adlı kitaplarını yazdı ve “Kaçış Noktası”, 1963‘te, “Charles Veillon Ödülü”nü aldı.
Peter Weiss, bundan sonra resimden tümüyle vazgeçerek kendini tiyatro çalışmalarına verdi. Çocuk şiirlerinden oluşan bir haydut öyküsünü anlattığı 1963 yılında yazdığı “Konuklarla Bir Gece” adlı melodramıyla dikkatleri pek çekmemekle birlikte, ikinci oyunuyla çok başarılı oldu. Marki de Sade Yönetiminde Charenton Deliler evi Sakinleri Tarafından Sahnelenen Jean Paul Marat‘nın Zalimane Katli adlı eserinde düşüncelerinin tutuklusu olan Fransız Devrimi‘yle düş kırıklığına uğrayan bireyci ve materyalist de Sade’ın devrimci idealist Marat ile tartışmasıdır. Weiss bu oyununu kesintilerle sundu. Lüks bir akıl hastanesinin tutuklu bulunan de Sade, Marat’nın 15 yıl önceki öldürülüşünü, çoğunlukla eski devrimcilerden oluşan kurumun diğer hastalarınca sahneye koyar. Bu oyun 1808’de Restorasyon Döneminde geçer. Bunun sonucu; hastanenin yöneticisi konuyu ‘dayanılabilir’ bir biçime sokabilmek için tekrar tekrar oyunu bozar. Weiss bu oyunda pandomim, dans, şarkı, oyun içinde oyun gibi epik ve belgesel tiyatronun öğelerini kullanmıştır.
1965 yılında yazdığı “Soruşturma” adlı belgesel oyunu görgü tanıklarının, hakim ve sanıkların ifadeleriyle Auschwitz toplama Kampı’ndaki katliamı anlatır. Yazar burada oratoryosunda cinayet mekanizmasını daha çok önceden alışılmadık bir biçimde gözler önüne sermektedir. Komünist Partisi’ne üye olan Peter tform olarak kullandı. Saloz’un Mavalı, Vietnam Tartışması ve Troçki Sürgünde adlı oyunlarında gelişmekte olan ülkelerdeki devrimleri ve bağımsızlık savaşlarını konu alan yazarın bu dönem ürünlerinden en başarılısı Hölderlin’dir. Bu oyunda toplumda kendine yer bulamayan ve sonunda aklını kaçıran şair Hölderlin‘i bir devrimci olarak sundu.
Peter Weiss, stil açısından çok çeşitlilik gösteren belgesel oyunlarını hazırlarken, İsveçli sahne dekorcusu olan üçüncü karısı Gunilla Palmstierna’nın yardımını gördü. Birinci ve ikinci evliliklerinden iki çocuğu bulunan Peter Weiss’ın, 1952 yılından beri beraber yaşadığı Gunilla Palmstierna’dan da bir çocuğu dünyaya geldi.
Tiyatro oyunları nedeniyle romana uzun dönem ara veren Peter Weiss, 70’li yıllarda yeniden roman yazmaya başladı. Direniş Estetiği adlı üçlemesinde Peter Weiss, Avrupa’daki Anti-Faşist Direnişi yansıtarak aynı zamanda siyasal solun eleştirel bir bilançosunu gözler önüne serdi. Bu tartışmalarda ağırlık noktası sanatın gelişen siyaset üzerindeki rolüne ilişkin sorulardadır. Romanın kahramanı olan genç bir işçi, bu sanattan aldığı güçle İspanya İç Savaşı’nda ve İkinci Dünya Savaşı sıralarında sürgünde bulunduğu İsveç’te faşizme karşı savaşır. Weiss’in bu en önemli romanı otobiyografik bölümleri, deneme yazılarını, diyalogları ve tarihsel romanın öğelerini birleştirdi. Yazar, “Yeni Dava” adlı oyunun prömiyerinden sonra çevresiyle tüm ilişkilerini keserek inzivaya çekildi.
En önemli tiyatro eseri kısa adı ile ” MaratSade” olarak bilinen, Jean Paul Marat’nın Zalimane Katli)(Die Verfolgung und Edmordung Jean Paul Marats) oyun 1964’te Berlin Schiller Theater’de ilk kez sahnelendiğinde Weiss’ın Bertolt Brecht‘den sonra en önemli yazar olarak değerlendirilmesini sağlamıştır.
1967 yılında yazdığı tiyatro oyunu “Saloz’un Mavalı” (Gesang vom Iusitanischen Popanz) Portekiz’de diktatör Salazar dönemini anlatmaktadır.
Peter Weiss, 10 Mayıs 1982 tarihinde Stockholm, İsveç’de 66 yaşında kalp krizinden ölmüştür.
1982 yılı Bremen Edebiyat Ödülü Peter Weiss’a verildi.
Eserleri :
Roman:
1951 – Düellolar
1960 – Arabacının Gövdesinin Gölgesi (Körpers der Kutschers)
1961 – Anne Babaya Veda (Abschied von den Eltern)
1962 – Kaçış Noktası (Fluchtpunkt)
1971 – Not Defteri (Notizbücher)
1975 – Direniş Estetiği (Widerstands)
Oyunları:
1948 – Kule
1963 – Konuklarla Bir Gece (Nacht mit Gaestern)
1964 – MaratSade (Jean Paul Marat’nın Zalimane Katli)(Die Verfolgung und Edmordung Jean Paul Marats)
1965 – Soruşturma (The Investigation)
1967 – Saloz’un Mavalı (Gesang vom Iusitanischen Popanz)
1967 – Bay Mockinpott’un Acısı Nasıl Çıkarılacak?
1968 – Vietnam Tartışması (Viet Nam Diskurs)
1968 – Two plays: Song of the Lusitanian bogey
1970 – Lev Troçki Sürgünde (Trotzki im Exil)
1971 – Hölderlin (oyun)
1982 – Yeni Dava (Der neue Prozess).
