Roald Amundsen kimdir, Arkadaşları arasında ”viking” lakabıyla tanınan Roald Amundsen, Güney Kutbu’na ulaşan ve Kuzeybatı Geçidi’ni aşan ilk denizci olan Norveçli bir kaşiftir.
Roald Amundsen, 16 Temmuz 1872 tarihinde Borge, Ostfold, Norveç‘de Jens Amundsen, Hanna Sahlqvist çiftinin oğlu olarak doğmuştur. Tam adı Roald Engelbregt Gravning Amundsen’dir. Babası küçük bir armatördü. 1893’te, annesinin ölümünden sonra 21 yaşındayken tıp eğitimini yarıda bıraktı ve kutupları keşfetmeyi amaçladı.
1893 yılında bir fok gemisinde denizciliğe başlayan Roald Amundsen, dünyanın çeşitli kıyılarında dolaştı, değişik gemicilik teknikleri, buharlı gemiler ve bilimsel denizcilik yöntemleri konusunda uzmanlaştı. Kuzey Kutbu‘nun kaşifi Fridtjof Nansen‘in de yüreklendirmesiyle, Atlas Okyanusu‘nu Büyük Okyanus‘a bağlayan deniz yolunu bulmayı aklına koydu. İlk denemeleri başarılı sonuçlar verdi ve iki okyanusu birbirine bağlayan deniz yolunun varlığı kesinlik kazandı. Daha önce geçilememiş olan Kuzeybatı Geçidi’nin baştan sona kadar gemiyle aşılabileceğini gösteren ilk gemici oldu.
1897-1899 yılları arasında Antarktika seferine, Antarktika’da ilk kez bütün bir kış boyu kalan bir Belçika araştırma gemisinde ikinci kaptanlık yaptı. 1901-1903 yılları arasında Novaya Zemlya, Spitzberg (Svalbard) ve Doğu Grönland kıyılarını dolaştı. Dönüşünde, çeşitli gemicilik teknikleri, buharlı gemiler ve bilimsel denizcilik yöntemleri konusunda pek çok şey öğrenmişti. O yıllarda Oslo‘da zooloji profesörü olan, Kuzey Kutbu kâşifi Fridtjof Nansen‘in de yüreklendirmesiyle Atlas Okyanusu‘nu Büyük Okyanus‘a bağlayan deniz yolunu bulmayı aklına koydu.
1903-1906 yılları arasındaysa Kuzey Kutbu yakınındaki Kuzey-Batı Geçidi seferine katıldı. 1903’lerde bir küçük gemiyle magnetik kutup noktasını John Ross‘tan daha büyük bir kesinlikle tesbit etti. Ayrıca Baffin Körfezinden Bering Boğazına geçen ilk denizci oldu.
Bu geçidin baştan sona dek gemiyle aşılabileceğini gösteren ilk denizci Amundsen oldu. Bu yolculuk için “Gjöa” adında ve 22 m boyunda, 47 tonluk tek direkli bir yelkenli satın alan Amundsen, 16 Haziran 1903’te Oslo‘dan yola çıktı ve iki yıl sonra, Kuzey Buz Denizi’nin karaya doğru sokulmuş parçası olan Beaufort Denizi’ne varmayı başardı. 1905’te Herschel Adası yakınlarında demirleyerek Grönland üzerinde 800 km’lik bir gözlem uçuşu yaptı. Nihayet 30 Ağustos‘ta, Bering Boğazı yoluyla Alaska‘daki Nome’a vardığında Kuzeybatı Geçidi artık tümüyle aşılmıştı.
Roald Amundsen‘in aslında amacı Kuzey Kutbu‘nu keşfetmekti; Kuzey Kutbu’na yolculuk hazırlıklarına başlayan Amundsen, ABD‘li Frederick Cook ve ABD‘li Robert Edwin Peary‘nin 6 Nisan 1909‘da Kuzey Kutup Noktası‘na ulaştığını duyunca planını değiştirdi ve 1910 yılında yolunu Güney Kutbu‘na çevirdi. Bu kez de güney için yarış başladı. Güney Kutbu’na doğru yola çıktı. Gemisi “Fram”la, 1911’da Antarktika’daki Edward VII Toprağına ulaştı.
1911 yılında Fram adlı gemiyle denize açıldıklarında Amundsen, geminin kaptanı ve başka iki denizci haricinde kimse Güney Kutbu’nu keşfetmeye gittiklerini bilmiyordu. Gemideki diğer denizcilerse bu durumdan çok daha sonraları haberdar edileceklerdi. Amundsen ve ekibi, Antarktika’nın Balina Koyu’na ulaştığında yanlarında köpekler, kar kızakları, yakıt ve çok miktarda yiyecek vardı. Köpekleri başlangıçta kızakları çekmek için, daha sonraları ise besin olarak kullanmayı düşünüyorlardı.
Amundsen’in planı, ağustosun sonlarında Güneş doğduktan kısa süre sonra kutba doğru yolculuğa başlamaktı. İtirazlara rağmen soğuğa aldırmadan ekibindeki dokuz kişiden sekizini yanına alarak 8 Eylül’de yola çıktı. İlk birkaç gün gündüz vakti yolculuk ederek uzun mesafe katetmeyi başardılar. Ancak geceleri hayli soğuk olduğu için çok az uyuyabiliyorlardı ve bazı köpeklerin pençeleri donmaya başlamıştı. 12 Eylül günü hava sıcaklığı -56°C’ye düşünce önce korunmak için bir igloo inşa ettiler, daha sonra gemiye geri döndüler. Dönüş yolculuğu sırasında bazı köpekler öldü bazılarınınsa kızaklar üzerinde taşınması gerekti. İlk deneme başarısız olmuştu.
Amundsen 19 Ekim’de dört kişi, dört kızak ve 52 köpek ile beraber ikinci kez Güney Kutbu’na ulaşmak için yola çıktı. Daha sonraları Axel Heiberg Buzulu olarak adlandırılacak olan dik bir buzulu tırmanarak Antarktika Platosu’na çıkmayı başardılar. Köpeklerin yedisi buzula ulaşmadan ölmüştü, kalanların 18 tanesiniyse planlandığı gibi buzula ulaştıktan sonra öldürdüler. Ölü köpeklerin bazılarını dönüş yolculuğu için depoladıktan sonra kalanları kendilerinin ve sağ kalan köpeklerin gıda ihtiyacını karşılamak için yanlarına aldılar.
Amundsen ve ekibi yola çıktıktan 56 gün sonra, 14 Aralık 1911 tarihinde Robert Falcon Scott‘tan 35 gün önce Güney Kutbu’na vardı. 18 Aralık 1911 tarihinde 38 gün sürecek dönüş yolculuğuna başladılar. Amundsen Güney Kutbu’nda bir çadır ve Norveç kralına hitaben yazılmış bir mektup bırakmıştı. Daha sonra bölgeye ulaşması beklenen Scott’tan mektubu yerine ulaştırmasını rica ediyordu. 99 gün süren keşif yolculuğu 25 Ocak 1912 tarihinde tamamlandığında toplamda 3440 kilometre yol yapmışlardı.
Gemiye döndüklerinde Amundsen başarısını dünyaya duyurmak için sabırsızlanıyordu. 8 Mart 1912 tarihinde Avustralya‘daki Hobart’a ulaşınca önce kardeşine telgraf çekti, daha sonra da vereceği konferansları planlamaya başladı. Evlerde televizyon ve radyonun olmadığı o dönemlerde başarıları paraya dönüştürmenin yolu şehir şehir gezerek konferanslar vermekten geçiyordu.
Amundsen ve ekibindeki herkes 20 Ağustos 1912’de Norveç Kralı Haakon tarafından “Güney Kutbu Madalyası” ile onurlandırıldı.
Norveç‘e döndüğünde bir gemicilik şirketi kuran Amundsen, bu kez Kuzey Kutbu’na hava yoluyla ulaşmayı amaçlıyordu. 1925’te, ABD‘li kâşif Lincoln Ellstvorth‘le birlikte yaptıkları uçuşta hedeflerine 280 km kadar yaklaştılar. Ertesi yıl yanlarına italyan havacı Umberto Nobile‘yi de alarak “Norge” adlı balonla Spitzberg’den havalandılar ve 12 Mayıs 1926’da ABD‘li kutup kâşifi Richard Evelyn Byrd ile aynı günde Kuzey Kutbu’nu ilk kez havadan aşmayı başararak Alaska‘daki Point Narrow’a indiler.
Amundsen, 1928 yılında bir zeplinle Kuzey Kutbu’na uçan Nobile’nin kaza geçirdiğini öğrenince, kaybolan arkadaşını bulmak için 16 Haziran’da küçük bir uçakla yola çıktı.
Roald Amundsen, 16 Haziran 1928 tarihinde kaza geçiren arkadaşı İtalyan kaşifi Umberto Nobile‘yi aramak amacıyla Latham adlı su uçağı ile Kuzey Kutbu’na uçtu, 18 Haziran 1928 tarihinden sonra kendisinden bir daha haber alınamadı. Svalbard, Norveç, Barents Denizinde 56 yaşında ölmüştür.
Kurtarma ekibinden birisi Umberto Nobile ve arkadaşlarını sağ olarak buldu ama, uçağıyla Kuzey Buz Denizi’ne düşen Amundsen’in izine bir daha rastlanamadı.
