Vedat Tek kimdir, Mimar Kemaleddin Bey ile birlikte Birinci Millî Mimarlık Akımı’nın öncülerindendir.
Vedat Tek, 1873 senesinde İstanbul’da doğmuştur. Tam adı Mehmet Vedat Tek’dir. Babası Girit’li Sırrı Paşa, annesi ise Türk edebiyatında ve musikisinde önemli eserler ortaya koyan Leyla Saz Hanım’dır. Vedat Tek, orta öğrenimini Galatasaray Lisesi‘nde yaptıktan sonra Paris‘e öğrenim için gönderildi ve ilk olarak École Monge’u bitirdi; ardından Julian Akademisi’nde resim ve heykel kurslarına katıldı. Bir süre Ecole Centrale‘de matematik eğitimi aldı. Paris Güzel Sanatlar Yüksekokulu‘nun sınavına girdi. 300 kişi arasından 9. olarak, 1893 yılında, ünlü mimar Moyaux‘un atölyesinde mimarlık eğitimine başladı Ardından Ecole des Beaux Arts‘da mimarlık eğitimi aldıktan sonra mezun oldu.
Mimarlık eğitimini tamamladıktan sonra ünlü ve geleneksel Roma Ödülü bursuna balmadığı için kabul edilmediği yarışmaya, katılmak için 1895’te Fransa Devlet Başkanı’nın özel izni ile katılabildi ve çalışması Légion d’Honneur (Onur Madalyası) nişanıyla ödüllendirildi; bir yıl Roma’da öğrenim gördü
1897 yılında Türkiye‘ye döndü. Sirkeci’de bir yazıhane açtı.
Vedat Tek, Türkiye’ye döndükten sonra Mimar Kemaleddin Bey ile birlikte Türk mimarisine yeni bir milli kimlik kazandırma çabalarına girişti. Mimar Kemaleddin Bey ile birlikte Birinci Millî Mimarlık Akımı’nın öncülerindendir.
Serbest mimarlığı sürdürürken 1899 yılında İstanbul Şehremaneti mimarlığına getirildi, Cemil Topuzlu Paşa’nın şehreminliği süresince “Heyet-i Fenniye Reisi” olarak çalıştı. Ertesi yıl Sanayi-i Nefise Mektebi’nde mimarlık tarihi dersleri verdi. Sanayi Nefise Mektebi’nin ilk Türk hocalarından biridir.
1901 yılında Abdülhamit II‘in 25. tahta çıkma yıldönümü dolayısıyla imparatorlukta büyük bir yapım faaliyeti başlamıştı. Bu kapsamda Zeynep Hanım Konağı’nın “Darü’l Hayr” olarak yeniden düzenlenmesi işi Vedat Bey’e verildi. Yapılacak okula, 93 Harbi’nde şehit düşen askerlerin çocukları alınacak ve bir sanat sahibi olmaları sağlanacaktı. Vedat Bey, konağın dönüşümünü gerçekleştirdi.
1905 yılında Posta Telgraf Nezareti mimarlığı görevine getirildi. Postane-i Amire’nin yapım işi kendisine verildi. 1905-1909 arasında inşası süren bu bina, hayatının en önemli projesi idi. Postane inşaatı devam ederken Sultanahmet’te “Defter-i Hakani” (Tapu ve Kadostro Müdürlüğü) binasının yapım işi de kendisine verildi.
Meşrutiyetin İlanı üzerine harap durumdaki Meclis-i Mebusan binasının yenilenmesi ile görevlendirildi. Mimar Fossati tarafından eski Darülfünun için yapılmış olan bu yapıyı da büyük bir başarı ile yeniledi.
Ertesi sene 1909 yılında Sutan Abdülhamit II tahtan indirilmiş; Mehmet Reşat sultan olmuştu. Yeni sultanın tahta geçtiği gün Mimar Vedat, Sermimar-ı Hassa (sarayın başmimarı) olarak görevlendirildi. Bu görevi boyunca yirmi adet sarayın bakım ve yenileme işleri ile ilgilendi.
Vedat Tek, 1914 yılında saray başmimarı görevinden istifa ederek ayrıldı. Yine saray yapıları ile ilgilenmek üzere Emalk-i Hakani mimarı (padişah binaları mimarı) olarak çalışmaya başladı. Ancak ertesi sene Vahdettin VI. Mehmet‘in tahta çıkması üzerine saltanat değişim kuralları gereği bu görevinden alındı. Böylece altı yıl süren saray görevi son buldu.
1. Dünya Savaşı sırasında ise Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından Harbiye Nezareti başmimarlığına atandı ve bu görevi üç yıl sürdü.Bu görevi sırasında Sirkeci’deki Mesadet Hanı’nı (şimdiki Liman Hanı) Sultanın çocukları için yaptırdı; Haydarpaşa Vapur İskelesi’ni, Cemil Topuzlu Köşkü’nü, Moda İskelesi’ni, Fatih’teki Tayyare Şehitleri Anıtı’nı yaptı.
Vedat Tek’in üç kardeşinden Yusuf Razi Bey, Paris’te inşaat mühendisliği okumuş, İstanbul Şehreminliği, «Posta Telgraf Nazırlığı» ve «Nafia Nazırlığı» yapmış, devrinin ünlü isimlerinden biri olmuştur. Piyanist olan kız kardeşi Nezihe Beler, batı musikisi besteleri yapmıştır. Üçüncü kardeşi ise elektrik mühendisidir.
Vedat Tek zaman zaman mimarlık üzerine ve kent tasarımı sorunları üzerine yazılar da yazdı.
Vedat Tek, 1900 yılında, Musa Kazım Bey’in kızı Firdevs (Dino) Hanım ile evlendi. Bu evlilikten dört çocuğu; Nihat Vedat Tek, Selime Yekta Işıtan, Saadet Ejder ve Belkıs dünyaya gelmiştir. Oğlu Nihat Vedat Tek, Almanya’da aldığı mimarlık eğitiminin ardından babası ile ortak çalışmaya başlamıştır.
Cumhuriyet’in ilanından sonra Ankara‘ya çağrıldı. Atatürk için Gazi Köşkü’nü düzenledi. Sıhhiye Vekaleti için Ankara Palas planlarını hazırlarken 1925 yılında bu işin Mimar Kemaleddin Bey‘e devredilmesi ve parasının ödenmemesi onun için bir hayal kırıklığı oldu. Siparişlerden ayrılarak Ankara’yı terk etti; İstanbul’a dönüp 1942’ye kadar serbest mimar olarak çalıştı. Çoğu Nişantaşı’nda olmak üzere pek çok apartman yaptı. Kendisi de Teşvikiye’de 1928’de kendisi için yaptırdığı apartmanda yaşadı.
Vedat Tek, 1942 yılında İstanbul’da 69 yaşında ölmüştür. Mezarı Edirnekapı Şehitliği’ndedir.
Vedat Tek’in eserleri :
– Haydarpaşa Vapur İskelesi
– Moda Vapur İskelesi
– Ankara Palas
– Sirkeci Posta ve Telgraf Nezareti Binası
– Mahmud Paşa Köşkü (Moda, İstanbul)
– Halit Bey/ Nuri Paşa Yalısı (Yeniköy, Sarıyer, İstanbul)
– Defter-i Hakani (Tapu Kadastro Müdürlüğü) (Sultanahmet, İstanbul)
– Zihni Paşa Camii (Erenköy, İstanbul)
– Kastamonu Hükümet Konağı
– Sütlüce Mezbahası (Sütlüce, Beyoğlu, İstanbul)
– Vedat Tek Evi (Büyükada)
– Cemil Topuzlu Köşkü (Göztepe, Kadıköy, İstanbul)
– Defter-i Hakani
– Cumhuriyet Halk Fırkası Binası (II. TBMM Binası) (Ulus, Ankara)
– Tahir Han
– Rüştü Paşa Apartmanı, (İstiklal Caddesinde bulunuyor)
– Şark Tütün deposu
– Belediye Binası (Fatih, İstanbul)
– Tayyare Şehitleri Anıtı (Fatih, İstanbul)
– Hobyar Mescidi (Sirkeci, İstanbul)
– Hürriyet Tepesi
– İzmit Saat Kulesi
– Kazım Emin Tütün Deposu (Bursa)
– Şark (Nemlizade) Tütün deposu (Üsküdar, İstanbul.)
– Tarsus Belediye Tiyatrosu ve Gazinosu (Tarsus)
– Halid Ziya Uşaklıgil Apartmanı (Çemberlitaş, İstanbul)
– Tahir Han, (Galata, İstanbul)
– Leyla Saz Kabri, 1936, Edirnekapı Şehitliği, (İstanbul)
– Yayla Apartmanı, 1939, (Nişantaşı, İstanbul)
